بررسي سفرهاي دريايي حج در قرون چهارم و پنجم قمري و نقش آن در توسعه و عمران بندر جده

مسلمانان به قصد زيارت خانه خدا، از مسيرهاي مختلفي خود را به عربستان مي‌رساندند كه از سه طرف توسط دريا احاطه شده است. در قرون اول تا سوم قمري بيشتر حاجيان از مسيرهاي زميني اين مسافرت را انجام مي‌دادند. از اواخر قرن سوم قمري عواملي چون ضعف خلفاي عباسي، رقابت خلفاي فاطمي و عباسي و همچنين حملات قرامطه و راهزنان به كاروان‌هاي حجاج، موجب ناامني مسيرهاي زميني مي‌شد و زائران را دچار مشكل مي‌كرد. تقريباً همزمان با اين تحولات، شهربندر جده شكوفايي روزافزوني را تجربه مي‌كرد. نگارندگان تحقيق حاضر با روش تحليل تاريخي، رابطۀ احتمالي اين متغيرها را بررسي ‌كرده‌اند. دستاوردهاي پژوهش نشان مي‌دهد كه ناامني راه‌هاي زميني و همزماني آن با رونق تجارت دريايي، موجب رونق گرفتن سفر دريايي به حج از مسير سيراف و صحار به جده گرديد كه تحت تأثيرحضور ايرانيان و كاروان حاجيان، چند قرن شكوفايي اقتصادي و تجاري را تجربه كرد.