نظريه‌اي درباره مشاهده‌ناپذيرها بر اساس ديدگاه‌هاي علامه طباطبايي

درباره چيستي مشاهده‌ناپذيرها مناقشه‌اي پردامنه بين واقع‌گرايان و ناواقع‌گرايان علمي در گرفته ‌است. اين مقاله گفت‏وگويي را ميان فلسفه علم و فلسفه اسلامي مي‌گشايد و بر اساس ديدگاه‌هايي فلسفي از علامه طباطبايي (1281-1360) درباره مشاهده‌ناپذيرها نظريه‌پردازي مي‌كند. اين ديدگاه‌ها شامل «اصالت وجود»، «علم حصولي و خطاپذيري آن» و «اعتباريات»اند. مقاله حاضر مفاهيم توصيف‌گر مشاهده‌ناپذيرها را تحليل و چنين استدلال مي‌كند كه آنها نه مفاهيم ماهوي‌اند، نه مفاهيم منطقي/ فلسفي و نه از اعتباريات عملي‌اند؛ با اين‌ حال مشاهده‌ناپذيرها از جنبه‌اي به ماهيت و از جنبه‌اي ديگر به اعتباريات عملي شباهت دارند؛ همچنين استدلال مي‌شود هويت مشاهده‌ناپذير وجودي دارد و توصيف‌هاي نظري درباره آن مي‌توانند واقع‌نما باشند. در ‌عين ‌حال اعتبارهايي در ساختن مدل‌هاي نظري درباره مشاهده‌ناپذيرها استخدام مي‌شوند و به اين دليل معرفت علمي خطاپذيرست. درمجموع نظريه‌اي كه در اين مقاله توسعه مي‌يابد از وجهي واقع‌گرايانه است و از وجهي بر عناصر اعتباري در ساخت علم تأكيد دارد.