كنكاشي بر عوامل موكد بر جهت قبله در معماري مسجد گوهرشاد مشهد

با توجه به نقش و اهميت قبله به‌عنوان مهم‌ترين مسئله در معماري مساجد اسلامي،‌ بررسي اين عنصر و چگونگي تأثير آن بر معماري مساجد تاريخي مي‌تواند منجر به دستيابي به راهكارهايي شود كه در بازنمايي جهت قبله در معماري مساجد آينده رهنمون هنرمندان و معماران قرار گيرد. در اين راستا، در پژوهش حاضر با هدف شناسايي عوامل و عناصر تأثيرگذار بر بازنمايي و تقويت جهت قبله در مسجد گوهرشاد مشهد، نخست اطلاعات جامعي در مورد قبله و نقش آن در معماري مساجد و معماري مسجد مذكور به روش اسنادي، مرور متون كتابخانه‌اي و مطالعه ميداني جمع‌آوري شده است. در ادامه، ويژگي‌هاي معماري و كيفيت‌هاي فضايي اجزا و عناصر سازنده اين مسجد با در نظر گرفتن سه عامل سلسله‌مراتب حركتي، محورهاي فضايي و هندسه متأثر از جهت قبله مورد بررسي توصيفي و تحليلي قرار گرفته است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه معماري مسجد گوهرشاد علاوه بر شيوه‌هاي رايج در روزگار خود از ويژگي‌هاي نوآورانه متعددي نيز برخوردار بوده است، مانند ايوان قبله شاخص و باشكوه‌تر (همراه با گنبد رفيع فيروزه‌اي، گلدسته‌هاي ضخيم و بلند در طرفين، دهانه سر‌و‌ته باريك ايوان و تزئينات بيشتر)، مشخص‌سازي مكان محراب با بسط فضايي ميان ايوان و گنبدخانه، انواع مقرنس‌ها و تزئينات و نيز استفاده از جفت‌سازي و تعادل متقارن در طراحي اجزاي كالبدي و تزئينات در اطراف محورهاي اصلي و فرعي بنا و غيره كه ضمن ايجاد خوانايي در فضا و تسهيل جهت‌يابي قبله، نقش مؤثري در ايجاد فضايي روحاني و معنوي در مسجد دارند.