ارزيابي اجراي طرح‌هاي مديريتي كمّي و كيفي در آبخوان دشت ورامين

آب زيرزميني مهم‌ترين منبع تأمين آب شيرين در مناطق خشك و نيمه‌خشك در سراسر جهان است، بنابراين حفظ و نگهداري آن از طريق اعمال مديريت صحيح در بهره‌برداري از اين منابع، ضروري است. با استفاده از مدل‌هاي عددي، مي‌توان نحوه‌ واكنش آبخوان نسبت به برداشت و تغذيه آبخوان، با روند حاكم يا سناريوهاي مختلف مديريتي را پيش‌بيني كرد. هدف از اين پژوهش، ارزيابي تأثير طرح‌هاي مديريتي فعلي آبخوان و حوضه آبريز رودخانه جاجرود بر تغييرات سطح آب آبخوان و نيز تغييرات غلظت يون نيترات در دشت ورامين، با استفاده از مدل‌سازي عددي بود. در انجام اين پژوهش، ابتدا مدل كمّي در نرم‌افزار GMS، با استفاده از كد MODFLOW تهيه و داده‌هاي كيفي به مدل وارد شد. سپس از كد MT3D براي اجراي مدل استفاده شد. مدل در دو حالت پايدار و ناپايدار شبيه‌سازي شد. پس از واسنجي مدل، ضرايب هيدروديناميكي تصحيح شدند و سپس با استفاده از مدل به‌دست آمده، رفتار كمّي و كيفي آبخوان براي سال‌هاي آينده، براي دو سناريو مديريتي، پيش‌بيني شد. مدل حاصله نشان داد كه با ادامه روند فعلي حاكم بر آبخوان (سناريو اول)، روند افت كمّي و كيفي آبخوان مانند سال‌هاي پيشين ادامه خواهد يافت، ولي در سناريو دوم، با كاهش برداشت از چاه‌ها، راه‌اندازي تصفيه‌خانه فاضلاب شهري، انجام تغذيه مصنوعي آبخوان و استفاده از پساب خروجي تصفيه‌خانه تهران، به‌منظور آبياري دشت ورامين از روند افت سطح ايستابي به‌طور قابل‌ملاحظه‌اي كاسته خواهد شد. مقايسه اجراي مدل در سناريو اول و دوم نشان داد كه با اجراي طرح‌هاي برنامه‌ريزي‌ شده، بخشي از مشكلات كمّي آبخوان به‌ويژه در نواحي شمالي دشت كاهش خواهد يافت، به‌گونه‌اي كه در برخي از مناطق از افت آب زيرزميني محاسبه شده در مدل كمّي سناريو اول (تا سال 1420)، حدود 30 تا 40 متر كاسته مي‌شود. نقشه‌هاي خروجي از مدل كيفي سناريو اول نشان داد كه در سال 1420 غلظت نيترات در بخش وسيعي از آبخوان به بيش از 40 ميلي‌گرم در ليتر خواهد رسيد كه بيانگر تهديدات جدي سلامت منطقه است. شبيه‌سازي در سناريو دوم نشان داد كه اجراي طرح تغذيه مصنوعي و تغذيه آبخوان با پساب خروجي تصفيه‌خانه فاضلاب (با غلظت 50 ميلي‌گرم در ليتر) تأثير چنداني بر كاهش نيترات در آبخوان نخواهد داشت. به‌طور كلي، اجراي طرح‌هاي مديريت تغذيه و مصرف در آبخوان ورامين، تنها در صورتي مي‌تواند موجب روند كاهشي افت كمّي و كيفي آب زيرزميني در آبخوان شود كه به‌طور قابل‌توجهي درصد آبهاي ورودي به آبخوان را كاهش ندهد. قطعاً بهره‌گيري از روش‌هاي مديريتي فعلي (سناريوي دوم)، تأثير چنداني بر بهبود وضعيت آبخوان نخواهد داشت. علاوه بر طرح ورود فاضلاب تصفيه‌خانه تهران به دشت ورامين بايد تغذيه دشت از رودخانه جاجرود، به‌عنوان منبع تغذيه طبيعي مناسب همچنان ادامه يابد.