تحليل ماهيّت شادي و دلالت‌هاي آن در تربيت اجتماعي از ديدگاه قابوس‌نامه

در طول تاريخ بشريّت و در فرهنگ‌هاي گوناگون، انسان‌ها هميشه در جست‌وجوي شيوه‌هاي متفاوت ابراز شادي بوده‌اند. آيين‌ها، جشن‌ها، موسيقي، هنرهاي گوناگون همه‌و‌همه راهكارهاي ايجاد شادي به شمار مي‌آيند؛ ازاين‌رو مي‌توان گفت شادي يكي از نيازهاي موجود، واقعي و عاطفي هر انساني است و اين مسئله جهاني و عمومي در نهاد بشر نهفته است. شادي اصولاً سازنده و محرّك است و آثار تربيتي فراواني دارد؛ ازنظر اجتماعي موجبات رشد فكري و فرهنگي و اعتدال روحي مردم را فراهم مي‌كند؛ از‌همين‌روي در ادبيات فارسي كمتر شاعر و نويسنده‌اي را مي‌بينيم كه مخاطب خود را به شادي و روي‌آوردن به موضوعات زندگي‌ساز ترغيب نكرده باشد. يكي از اين آثار ادبي، قابوس‌نامه است. قابوس‌نامه يكي از آثار گران‌سنگ زبان فارسي است كه امير عنصرالمعالي كيكاووس بن اسكندر بن قابوس زياري، آن را در چهل و چهار فصل براي آموزش و تربيت فرزند خود، گيلانشاه در قرن پنجم هجري تأليف ‌كرد. عاطفه شادي در اين اثر برجسته است و مؤلّف در كاربرد و ترويج آن نيّتي آگاهانه داشته ‌است. با توجه به اهميت موضوع شادي، هدف از پژوهش حاضر، بررسي ماهيّت شادي در قابوسنامه و نقش آن در تربيت اجتماعي است. روش‌هاي استفاده‌شده در اين پژوهش تحليل مضمون و روش استنتاجي است؛ به‌گونه‌اي كه در ابتدا با استفاده از روش تحليل مضمون، كتاب قابوسنامه تحليل و مضامين شادي استخراج و سپس با روش استنتاجي، اصول تربيتي مبتي بر هريك از اين مضامين استنتاج شد. يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه مضامين شادي در قابوس‌نامه شامل سپاسگزاري، عدالت، هم‌نشيني با دوست خوب، نظم، موسيقي، كار، هدفمندي و مسافرت است كه برپايه اين مضامين، هشت اصل تربيت اجتماعي استنتاج شد. نتايج بر اين امر تأكيد دارند كه شادي علاوه‌بر اينكه يكي از نيازهاي رواني انسان است، يك ضرورت اجتماعي است و سهم بسياري در تعامل و انسجام و اتّحاد افراد، جامعه و فرهنگ‌ها دارد؛ نيز مقدمه رشد فكري و فرهنگي و اعتدال روحي مردم را فراهم مي‌كند كه همه اينها ابعاد تربيت اجتماعي هستند.