كاهش رنج مؤمنان از ديدگاه قاضي عبدالجبار معتزلي

يكي از مباحث مطرح در الهيات عملي مسئله رنج انسان‌ها است. در جهان اسلام نيز متكلمان و عارفان به انحاي مختلف به اين مسئله توجه داشته‌اند. ما در اين مقاله برآنيم كه با روش توصيفي-تحليلي ديدگاه قاضي عبدالجبار -متكلم عقل‌گراي معتزلي- را درباره كاهش رنج مؤمنان واكاويم. قاضي عبدالجبار براي كاهش رنج مؤمنان سه راه پيشنهاد مي‌كند: اصلاح بينش مؤمنان نسبت به رنج، داوري نكردن يا دفع نگراني مؤمنان نسبت به عقوبتِ اعمال بودن رنج‌ها، و وعده جبران رنج‌هايي كه در اين دنيا متحمل شده‌اند در آخرت. وي ابتدا سعي در اصلاح نگرش مؤمنان نسبت به رنج دارد و با طرح اين كه هر رنجي بد نيست و همچنين هر رنجي ظلم نيست، در جهت منطقي و عقلاني نشان دادن رنج‌ها و اصلاح بينش مؤمنان حركت كرده است. از ديد او اين دو پيش‌فرض اصلي‌ترين عوامل نگاه نادرست انسان‌ها نسبت به رنج است و تغيير در اين دو باعث مي‌شود مؤمنان نگاه متفاوتي نسبت به رنج پيدا كنند. در مرتبه دوم او با تمسك به چند دليل عقلي و نقلي و بطلان تناسخ نشان مي‌دهد كه نمي‌توان مصائب و رنج‌هاي اين دنيا را عقوبتِ اعمال انسان -چه در زندگي مفروض پيشين (مطابق باور اهل تناسخ) و چه در زندگي كنوني- قلمداد كرد و لذا مؤمنان نبايد با اين رنج و دغدغه كه مورد خشم خدا قرار گرفته‌اند درگير باشند. در نهايت او با بحث جبران اخروي در قالب عِوض سعي مي‌كند گامي در جهت كاهش رنج مؤمنان و ايجاد آرامش در آنان بردارد.