بررسي اثربخشي اجراي طرح نظام مراقبت اجتماعي از دانش‌آموزان (نماد) در پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي يك رويكرد آميخته

در هم تنيدگي عوامل رواني، اجتماعي، اقتصادي، سياسي و فرهنگي آسيب‌هاي اجتماعي آن‌ها را به يكي از مشكلات اجتماعي پيچيده مبدل كرده است. بر اين اساس اتخاذ برنامه‌هايي با رويكرد پيشگيري و توانمندسازي دانش‌آموزان و والدين در برابر آسيب‌هاي اجتماعي در طول سال‌هاي اخير مورد توجه نهادهاي آموزشي به خصوص آموزش و پرورش قرار گرفته است. اين پژوهش با هدف بررسي اثربخشي اجراي طرح نظام مراقبت اجتماعي از دانش‌آموزان (نماد) در پيشگيري از آسيب‌هاي اجتماعي در آموزش و پرورش استان لرستان انجام گرفت. روش پژوهش تركيبي از نوع كمي و كيفي (آميخته) است. به‌منظور واكاوي عميق و شناسايي عوامل و نشانگرهاي اثرگذار بر اثربخشي طرح نماد، از رويكرد كيفي و به روش گراندد تئوري استفاده شد. در اين راستا با استفاده از رويكرد هدفمند و به‌كارگيري معيار اشباع نظري تلاش شد تا با استفاده از فن مصاحبه عميق نيمه ساختاريافته، ادراك و تجربه 17 نفر (از مديران، مشاوران و مجريان طرح نماد) به‌صورت ملاك محور موردبررسي عميق قرار گرفت. ابزار پژوهش بخش كيفي مصاحبه هاي نيمه ساختاريافته اكتشافي استفاده شد. در بخش كمي داده هاي لازم با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته آسيب هاي اجتماعي، به اجرا در آمد. براي تحليل داده ها، در بخش كيفي از روش كُدگذاري اوليه، باز و محوري و در بخش كمي از آمار توصيفي (ميانگين و انحراف معيار) و آمار استنباطي (تحليل واريانس چندمتغيري و تحليل مميز) با استفاده از نرم افزار SPSS-26 استفاده شد. يافته ها و نتايج: در بخش كيفي داده ها مبتني بر مضمون تحليل گرديد؛ پس از پياده سازي مصاحبه ها و تحليل عميق كدگذاري داده ها به خلق 7 مقوله و 35 زيرمقوله منجر شد كه بيانگر شرايط علي و زمينه اي، راهبردها و پيامدهاي كارآمدي و ناكارآمدي طرح نماد از ديدگاه مديران، مشاوران و مجريان طرح نماد بود. برخي از اين مقوله ها عبارتند از: انكار محتوايي، 2- انكار صوري، 3- سياستگذاري هاي غيرمشاركتي،4- مواضع فرادوستانه،5- بوروكراسي نامناسب،6- كاستي هاي فرهنگي معطوف با ساختار،7- كاستي هاي فرهنگي معطوف به كنشگر. در بخش كمي نتايج حاصل از تحليل واريانس چندمتغيري نشان داد كه بين نمرات مصرف سيگار، خشونت، راﻧﻨﺪﮔﯽ ﭘﺮﺧﻄﺮ، اﻋﺘﯿﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ، ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮﯾﺰي ،ﺑﺰﻫﮑﺎري اﺧﻼﻗﯽ، وﺿﻌﯿﺖ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴـﻤﺎﻧﯽ، وﺿـﻌﯿﺖ ﺳـﻼﻣت رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ، رواﺑﻂ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﻻن، وﺿﻌﯿﺖ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ (آﻣﻮزﺷﯽ)، وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺮﻓﻪاي، ﻣﻬﺎرت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، وﺿﻌﯿﺖ اوﻗـﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و ﺗﻔﺮﯾﺢ، رفتارﻫﺎي ﺑﺰﻫﮑﺎراﻧﻪ و ﭘﺮﺧﺎﺷﮕﺮي و ﻧﻤﺮه ﮐﻞ آﺳﯿﺐﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﯽداري وﺟـﻮد دارد (p 0/001). ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف ﻣـﻮاد، رواﺑـﻂ ﺧـﺎﻧﻮادﮔﯽ و ﺧﻮدآﺳـﯿﺒﯽ در ﮔـﺮوه ﻫـﺎي ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ. از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺪﯾﺮان، ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺠـﺮي ﻃـﺮح ﺳـﻨﺦ ﺷﻨﺎﺳـﯽ دوگانه اي از ﺿـﻌﻒﻫـﺎ و ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎي در ﺗﻬﯿﻪ، ﺗﺪوﯾﻦ و اﺟﺮاي ﻃﺮح ﻧﻤﺎد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﻣﯿﺰان اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ آن در آﯾﻨﺪه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﮑﺎر صوري و ﻣﺤﺘﻮاﯾﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ.