ايدۀ مكتب فرانكفورت در جامعه‌شناسي ايران: با تأكيد بر مطالعۀ كتب نظريه‌هاي جامعه‌شناسي

هدف اصلي اين مقاله، رديابي جايگاهي است كه نظريۀ انتقادي، در ميان كتب درسي نظريه‌هاي جامعه‌شناسي در ايران دارد. براي اين منظور، دو خط‌سير داستاني در جامعه‌شناسي ايران را دنبال مي‌كنيم و نشان مي‌دهيم كه تا سال ۱۳۵۸ دو جريان چپ و راست در علوم اجتماعي ايران، به سنت انتقادي (مكتب فرانكفورت) علاقه‌اي نداشته‌اند. پس‌ازآن بحث خواهيم كرد كه چگونه در ميان كتاب‌هاي نظريۀ جامعه‌شناسي در ايران- چه در شكل ترجمه و چه تأليف- نظريۀ انتقادي مكتب فرانكفورت، جايگاهي در حاشيه پيدا كرده است. انزواگزيني نظريۀ انتقادي، به‌دليل سلطه و نبرد ميان دو جريان خرد و كلان در علوم اجتماعي ايران بوده است و درنهايت سنت انتقادي به‌سختي توانسته است به‌مثابه بخشي از علوم اجتماعي، جايگاهي در حاشيه براي خود پيدا كند. در اين مقاله همين‌طور تداوم سنت اقتباس در كتب نظريه‌هاي جامعه‌شناسي نشان داده مي‌شود. درحالي‌كه سنت اقتباسي در شرايطي مانند دهۀ ۵۰ و دهۀ ۶۰ مي‌توانست به‌نوعي گريز از سانسور تلقي شود اما تداوم آن در دهه‌هاي ديگر، بيشتر نشانۀ رويكرد مؤلفان ما به پيچيده‌سازي امر نظري بوده است.