فراز و فرود تجربه توسعه با رويكرد انقلابي

توسعه روستايي، خواه در مقام سياستگذاري خواه در مقام اجرا، يكي از دغدغه‌ها‌ي توسعه‌اي كشورهاي درحال‌توسعه بوده است. به‌لحاظ رويكردي نيز پيوسته اين موضوع مطرح بوده كه آيا توسعه روستايي بايد از رويكرد ديوان‌سالارانه (از بالا) تبعيت كند يا از رويكرد عوام‌گرايانه/مشاركتي (از پايين). اينكه كدام رويكرد متقن و معتبر است، همواره محل مناقشه فكري-ايدئولوژيكي بوده است. يكي از مهمترين تجارب در اين خصوص شكل‌گيري و تحول جهاد سازندگي است كه فلسفه وجودي‌اش بر تجربيات نه‌چندان‌موفق با رويكردهاي از بالا به پايين استوار بوده است. از اين‌رو اين مقاله به مطالعه تجربه توسعه روستايي با توجه فراز و فرود جهاد سازندگي مي‌پردازد و با تشريح سير تكويني و بر اساس مطالعات، اسناد و گزارش‌هاي دردسترس، نتيجه مي‌گيرد كه به تدريج رويكرد پايين به بالا جاي خود را به رويكرد بالا به پايين داده كه در تقابل با فلسفه وجودي آن بوده است. همچنين، با الهام از نظريه ديوان‌سالاري‌شدن ميشلز، استدلال مي‌كند كه به‌تدريج هدف توسعه‌اي آن تحت‌الشعاع كاركردهاي غيرتوسعه‌اي مانند حفظ سازمان و مناسبات حاكم قرار گرفته است. به‌علاوه، با الهام از نظريه پيامدزايي فرگوسن در خصوص اقدامات يا طرح‌هاي توسعه‌اي، استدلال مي‌كند كه اقدامات گسترده جهاد در اجراي پروژه‌هاي روستايي خصوصاً زيرساختي زمينه تحول روستاها را در زمينه‌هاي مختلف به‌خصوص كاهش شكاف شهر و روستا و ادغام اجتماعات روستايي در جامعه كلان فراهم كرده است و از اين‌رو، تأثير فعاليت‌ها كيفي بوده و در درازمدت خود را بيشتر نشان خواهد داد.