عُرَيب بن سعد قُرطُبي؛ حكيم مسلمان زنان و اطفال

زمينه و هدف: در تاريخ پزشكي ايران و اسلام پزشكان نام آوري برخاسته اند كه برخي چندان شناخته شده نيستند. عريب بن سعد قرطبي يكي از بزرگان و متخصصان عرصه پزشكي است كه در عصر طلايي تاريخ و فرهنگ تمدن اندلس (اسپانيا) در دوران حكمراني خلفاي اموي اندلس (عبدالرحمان الناصر و الحكم المستنصر) فعاليت علمي داشت. گرچه شهرت عريب به واسطه نگارش اثر تاريخي اش «صله تاريخ طبري» است، اما مطالعه و واكاوي متون و آثار علمي اين دانشمند حكايت از مهارت و تخصص وي در ادبيات، تاريخ، ستاره شناسي، پزشكي و شاخه هاي مرتبط با آن مانند داروشناسي دارد. مسئله اصلي اين نوشته بررسي و تبيين سهم و جايگاه عريب در دانش پزشكي با تكيه بر بازكاوي شاهكار پزشكي او رساله «خلق الجنين و تدبير الحبالي و المولودين» است.مواد و روش‌ها: اين پژوهش با رويكرد توصيفي و تحليلي و با تكيه به روش مطالعه كتابخانه اي نوشته شده است.يافته‌ها: عريب بعد از فراگيري دانش پزشكي به دربار امويان راه يافت و اين اثر را به خواهش الحكم دوم به رشته تحرير در آورد. در سده هاي نخست هجري، پزشكي زنان و زايمان و طب كودكان به دليل پيوستگي مطالب يك حوزه به شمار مي رفته است و عريب نيز در رساله خود اين مباحث را از هم تفكيك نكرده است. رساله «خلق الجنين» مشتمل بر پانزده باب يا فصل است كه محور و موضوع اصلي آن جنين شناسي (مامايي) و بيماري هاي زنان و زايمان است كه نويسنده بخش هايي را هم به موضوعات پزشكي كودكان (انواع بيماري هاي كودك، شيوه ابتلا و روش درمان) اختصاص داده است.ملاحظات اخلاقي: صداقت و امانت داري در ارائه گزارش و انتشار مطالب رعايت گرديده است.نتيجه‌گيري: مطالعات حاكي از آن است كه رساله «خلق الجنين» نخستين متن علمي است كه به مراحل تدريجي تكامل جنين به شيوه علمي پرداخته است. موضوعاتي همچون روش هاي تسهيل زايمان، درمان نازايي و تأكيد نويسنده بر تربيت كودك از جنبه پزشكي و روانشناسي از نكات شاخص و مهم ديگر اين اثر به شمار مي روند. در اين پژوهش تلاش مي شود نخست به حيات و زندگينامه علمي عريب و معرفي اجمالي آثار وي پرداخته شود؛ در ادامه با واكاوي رساله پزشكي او، جايگاه وي در دانش پزشكي تبيين و بازخواني شود.