پژوهش‌هاي اخلاق فارسي راه‌ يافته به نگاشته‌هاي اخلاقي قرن چهارم (دنياي اسلام)

نگارش آثار اخلاقي به شكل جدي و گسترده، با شروع قرن چهارم آغاز شد. در اين دوره از سويي ثبات سياسي و اجتماعي حاصل از حكومت آل بويه و از سوي ديگر نهضت ترجمه كه حجم زيادي از آثار اخلاقيِ ملل ديگر را در اختيار انديشمندان اين قرن قرار مي‌داد، سبب شكل‌گيري پژوهش‌هاي عميقي دراين حوزه شد. آثار اخلاق فارسي كه از زبان پهلوي به عربي ترجمه‌ شد، سبب ورود اخلاق ايراني در نگاشته‌هاي اخلاقي انديشمندان مسلمان شد. پرسش مهم آنكه كدام رويكرد اخلاقي ايران باستان، توانست به دنياي اسلام راه يابد؟ اين مقاله كه از شيوه تحليلي ـ كتابخانه‌اي بهره مي‌برد، نخست به دو گونه‌ي اخلاق فارسي (اخلاق فارسي ديني و اخلاق فارسي تجربي) و تفاوت آنها با يكديگر اشاره مي‌كند. سپس به توضيح اين نكته مي‌پردازد كه اخلاق فارسي ديني به سه دليلِ 1. ترجمه نشدن آثار اخلاق فارسي ديني 2. محتواي آميخته با مفاهيم اسطوره‌اي 3. مخالفت سياسي و اجتماعي، نتوانست به دنياي اسلام راه يابد. اما در مقابل، اخلاق فارسي تجربي از آنجا كه 1. توسط كاتبان و دبيران ترويج مي‌شد و 2. همسو با ذائقه شرقيان بود و 3. متكي به ايده خرد جاويدان است، توانست به دنياي اسلام راه يافته و مورد استفاده انديشمندان اين دوره قرار گيرد.