واكاويِ ايدئولوژيِ خودي‌سازيِ غرب و بيگانه‌سازيِ حكومت در داستان‌نويسي مدرن ايران برمبناي رويكرد تحليل گفتمان انتقادي (مطالعۀ موردي: سياحت‌نامۀ ابراهيم‌بيگ)

رمان اجتماعي ـ انتقادي سياحت‏نامۀ ابراهيم‏بيگ اثري است كه نويسندۀ آن با استفاده از غربِ خودي‏سازي‏شده، به انتقاد از جامعۀ خود و نهادهاي سياسي و مذهبيِ آن پرداخته است. در اين گفتمان، تقابل ايران و غرب تلاشي براي ازبين بردن شكاف ميان خود و ديگري، از طريق معكوس كردن نقش آنان و عجيب و غريب نشان دادن «خود» بيش از «ديگري» است. جستار حاضر با شناسايي شيوه‏ها و راهبردهاي گفتماني‏شدۀ بازنماييِ ايدئولوژي در داستان مزبور، مي‏كوشد به دو سؤال بنيادين پاسخ گويد: الف) راهبردهاي گفتماني چگونه به انتقال ايدئولوژي نويسنده مي‏پردازند؟ ب) معكوس‏سازيِ گفتماني كه نتيجۀ فرايند خودي‏سازيِ غرب است، در داستان به چه نحو نمود يافته است؟ هدف اين مقاله كه با روش توصيفي ـ تحليلي انجام شده است، بررسي بازنمايي غرب در رمان ابراهيم‏بيگ از منظر مربع ايدئولوژيك ون‏دايك است. دستاورد اصلي پژوهش بيانگر آن است كه تصوير غرب در گفتمان مراغه‏اي، به‏عنوان يك روشنفكر تجددخواه، نمايندۀ تصوير كليشه‏اي كه در روان ايرانيان از اين پديده وجود دارد، نيست. وي در گفتمان خود، با استفاده از استراتژيِ كلي قطبي‏سازي، بر نقاط قوت غرب به‌مثابۀ گروه خودي، تأكيد كرده و نقاط ضعف حاكمان ايران به‏عنوان گروه غيرخودي را برجسته‏تر بازنمايي كرده است. نويسنده در توصيف گروه «خودي» با كاربست راهبردهايي چون قطب‏بندي، مقايسه، دلالت ضمني، دراماتيزه ‏كردن و كنايه، روحيۀ آزادگي، وارستگي و سخت‏كوشي آنان را در متن القا مي‏كند و در بازنمايي گروه «غير‏خودي»، با بهره‏گيري از راهبردهايي چون توصيف كنشگر، اغراق، و بازي با اعداد، ويژگي‏هايي همچون طمع‏ورزي، بيدادگري، واپس‏گرايي، و فريبكاري را به مخاطب نشان مي‏دهد.