نقشۀ معنايي مالك واژه‌بستي در ساخت اضافي فارسي نو

پژوهش حاضر به بررسي تحول معنايي واژه‌بست‌هاي ضميري در ساخت ملكي اسمي فارسي نو، قرن چهارم تا چهاردهم هجري، مي‌پردازد. اگرچه مالكيت از منظر ساختي موردتوجه پژوهش‌هايي بوده، اما تاكنون تحولات معنايي ساخت ملكي مطالعه نشده است. به اين دليل كه مالك واژه‌بستيِ وابستۀ اسم تا پيش از فارسي نو مشاهده نمي‌شود، بررسي تحولات رخ‌داده در اين ساخت براي فهم تحول معنايي مالكيت راهگشا خواهد بود. پيكره‌اي تاريخي متشكل از پانصد هزار واژه از متون نثر اين دوره بررسي و از آن ميان 1952 نمونه شامل واژه‌بست‌هاي ضميري ملكي استخراج شد. برمبناي چارچوب نظري هاينه(1997)، نيكيفوريدو(1991)، كوپچوسكاياتم (2002) و لمان(2002)، 21 رابطۀ معنايي در ساخت ملكي با مالك واژه‌بستي معرفي شد و بسامد هر يك در پيكره و به تفكيك قرن ارائه شد. بررسي‌هاي درزماني نشان داد كه روابط معنايي در طول فارسي نو توزيع يكساني نداشته، بلكه مسيري را از روابط عيني‌تر به انتزاعي‌تر به نمايش مي‌گذارند. دو رابطۀ خويشاوندي و اعضاي بدن بيشترين بسامد را دارند كه در كنار تملك به‌عنوان معاني بنيادين مالكيت معرفي شده‌اند. برپايۀ نقشۀ گسترش معنايي ساخت اضافي در نيكيفوريدو (1991)، نقشۀ تحولات معنايي ساخت مذكور با اصلاحاتي ارائه شد. همچنين نشان داده شد كه در ميان انواع شخص و شمار، «ش» و پس از آن «م» بيشترين بسامد را دارند. يافته‌هاي پژوهش نه‌تنها به فهم اشتقاق معاني مالكيت كمك مي‌كند، بلكه معيارهايي زبان‌شناختي براي بررسي سبك‌شناختي و زمان‌بندي متون فارسي نو ارائه داده است.