عملكرد حكومت صفويه پيرامون كانون‌ها و مراكز شكل ‌گيري افكار عمومي

افكار عمومي هرچند پديده‌اي كهن است، اما مصطلح شدن آن به اين نام و سپس بررسي علمي آن در دوران معاصر اتفاق افتاده است و در روزگاران پيشين به‌صورت علميِ امروزي رايج و موردنظر نبود اما واقعيت افكار عمومي، فارغ از اين‌كه چه نامي بر آن بگذاريم، چون بر مبناي وجود عامه مردم شكل مي‎گيرد هميشه در جامعه ايران وجود داشته است. تصور تاريخي‌اي كه از حكومت‎هاي استبدادي پيشامدرن وجود دارد اين است كه مردم در نزد آن‌ها به‌عنوان اساس تشكيل افكار عمومي از هيچ جايگاه و اهميتي برخوردار نبوده‌اند و بنابراين حكومت هيچ‌گونه تلاشي در راستاي اغناي افكار عمومي و توجه به كانون‌هاي شكل‌گيري آن نداشته است. در دوره صفوي اماكن سنتي تجمع مردم و شكل‌گيري افكار عموميِ بازمانده از ادوار گذشته مانند مساجد و ميادين وجود داشتند. در كنار اين دو، مكان تازه‌شكل‌گرفته قهوه‌خانه و كاركرد متفاوت آن نيز حكومت را واداشته بود تا در مواجهه با آن‌ها راهكارهاي متفاوتي در نظر بگيرد. علاوه بر اين حكومت صفويه نيازمند ترويج بنيادين تشيع و ايدئولوژي حكومتي خود نيز بود. در اينجا پرسشي كه مطرح مي‌شود اين است كه عملكرد حكومت صفويه در مواجهه با شرايط مذكور چگونه بود؟ پژوهش پيش رو بر آن است تا با ابتنا بر روش توصيفي‌تحليلي و با تكيه بر منابع كتابخانه‎اي رويكرد و عملكرد حكومت صفويه را در راستاي نظارت و كنترل كانون‌هاي شكل‌گيري افكار عمومي را مورد مطالعه و بررسي قرار دهد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه حكومت صفويه به‌عنوان يك حكومت استبدادي پيشامدرن در طول دوران قدرت خود ضمن توجه به افكار عمومي جامعه خود، بر آن بوده است تا مراكز و كانون‎هاي شكل‌گيري و جهت‌دهي افكار عمومي را تحت كنترل و نظارت خود قرار دهد. برخي از مكان‎هاي تجمع مردم مانند مساجد و ميادين كه از قبل وجود داشته و نيز قهوه‌خانه‎ها را كه پديده‎اي نوظهور به‌شمار مي‎رفته است، به‌صورت مستقيم و غيرمستقيم تحت كنترل و نظارت خود داشته و از برخي نهادها چون مدارس نيز در راستاي گسترش و تقويت ايدئولوژي خود استفاده مي‎كرده است.