حكمت و هنر مقدس مَنْدَلَه؛ تحليل نقشه واستو پوروشَه مَنْدَلَه و تأثير و ارتباط آن در ساختار معماري آتشكده‌ها

در سرزمين هند بسياري از الگوهاي هنر و معماري كهن، براساس باور و دستورات ديني طرح ريزي شده است. يكي از حكمت هاي هنر مقدس در هند، دانش واستو-پوروشَه-مَنْدَلَه است. مَنْدَلَه يا به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور دقيق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر واستو ـ پوروشَه ـ مَنْدَلَه، نام پلاني مربع است كه ريشه در متون مذهبي كهن هند به نام وِدَه‌‌‌‌‌ها دارد. مَنْدَلَه داراي سه فرم اصلي دايره، مربع و مثلث است. دايره فرم بنيادين آن است، ولي در هنر و معماري، مَنْدَلَه فرم آتش مثلث و مَنْدَلَه زمين فرم مربع دارد. از اينرو براي ساخت معابد، از فرم مربع كه بيانگر مَنْدَلَه زمين است استفاده مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. هدف از اين نوشته، شناخت فرم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي مَنْدَلَه، تحليل نقشه واستوپوروشَه مَنْدَلَه و ارتباط آن با معماري مذهبي ايران پيش از اسلام (آتشكده‌‌‌‌‌ها) است. اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي انجام شده است. حاصل مطالعه نشان مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد كه ايراني‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، در ساخت آتشكده تحت تأثير حكمت واستو ـ پوروشَه ـ مَنْدَلَه بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند كه اين دانش وِدَه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌يي، ريشه كهن و مشتركي ميان هند و ايران دارد. فرم و محتواي به كار رفته در عناصر آتشكده از حكمت واستو تبعيت مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌كند و قابل تطبيق با آن است. آتشكده با چهار درگاهي، تقديس مربع مركزي (محرابي در مركز)، گنبدي مدور روي قاعده مربع و تكريم عناصر اربعه در آتشكده‌‌‌‌‌ها، به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خصوص عنصر آتش و پالوده نگه داشتن هوا در مكان مقدس، از شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترين ويژگي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي مشترك ميان معابد هندو و آتشكده‌‌‌‌‌هاست.