بررسي تطبيقي انديشۀ سلفي‌گري در شبه‌جزيرۀ عربستان و شبه‌قاره هند

واژۀ سلف در معناي لغوي نخستين‌بار در آثار مؤلفان قرن دوم و سوم هجري ذكر شده است، اما به‌كاربردن واژۀ سلفي‌‌گري تحت‌‌عنوان يك مكتب مستقل، براي نخستين‌بار در قرن هشتم هجري و تحت‌‌تأثير افكار ابن‌‌تيميه شكل گرفت و طرفداران اين تفكر سلفيه نام گرفتند. اين پديده پس از ابن‌‌تيميه به‌صورت نه‌چندان فراگير ادامه يافت تا اينكه در قرن دوازدهم يك‌بار ديگر تحت‌‌تأثير افكار افرادي همچون محمدبن عبدالوهاب و شاه ولي‌الله شدت گرفت. در اين مقاله برآنيم پيشينه و ارتباط سلفي‌هاي شبه‌جزيره عربستان و شبه‌قاره هند و نيز اشتراكات و تمايزات اين دو جريان را از ديدگاه محمدبن عبدالوهاب و شاه ولي‌الله درزمينۀ مباني فكري ازجمله دربارۀ چگونگي ارتباط با شيعيان و صوفيان و نظراتشان دربارۀ اجتهاد و شرك را موردبررسي و ارزيابي قراردهيم. سؤال اصلي پژوهش، تطبيق و مقايسۀ مباني فكري و رويكرد محمد و شاه ولي‌الله در برخورد با مخالفان است. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه رويكرد اين دو شخصيت در برخورد با مقوله‌هايي نظير تصوف، اجتهاد، شرك و شيعيان متفاوت بوده است و حتي باوجود مخالفت آنان با تشيع، شاه ولي‌الله از بي‌احترامي به امامان شيعه خودداري مي‌كند؛ حال آنكه در انديشۀ محمدبن عبدالوهاب تخطئۀ كامل امامان شيعه امري عادي بوده است. نظر به اهميت موضوع، اين پژوهش به روش توصيفي-تحليلي و مبتني بر منابع كتابخانه‌اي صورت گرفته است.