تاريخچه نوين اخلاق در مطالعات علوم سلامت، بخش چهارم: دستورالعمل بين‌المللي CIOMS

همان‌طور كه در سخنان سردبيري پيشين مجله دانشگاه به آن اشاره گرديد؛ كد نورمبرگ، بيانيه هلسينكي و گزارش بلمونت سه گام اساسي در تاريخچه مدرن اخلاق در پژوهش‌هاي سلامت هستند . آن‌ها باعث شدند كه توجه پژوهش‌گران حوزه سلامت به مسائل اخلاقي، بيش از پيش منعطف گردد. گام چهارمي كه پس از آن‌ها برداشته شد، محصول كوشش مشترك  Organization of Medical Sciences (CIOMS) Council for International و سازمان بهداشت جهاني World Health Organization (WHO)  بود كه به دستور العمل بين المللي اخلاقي براي پژوهش‌هاي سلامت كه در آن نمونه‌هاي انساني مورد استفاده قرار مي‌گيرند، معروف شد . دستورالعمل بين الملليCIOMS  بيش‌تر براي كشورهاي با درآمد كم و براي كاربرد اصول اخلاق جهاني براي شكل‌گيري سياست‌هاي ملي پژوهش در علوم سلامت وضع شده است. مسائل اخلاقي ارائه شده در اين دستورالعمل‌، ارتباط تنگاتنگي با گزارش بلمونت دارد. بر اين اساس، پژوهش‌هاي علوم سلامت كه بر روي انسان‌ها به عمل مي‌آيد بايد از شركت‌كنندگان در مطالعه محافظت كرده و به ويژه شرايط محيطي كه قرار است پژوهش در آن به عمل آيد را مورد ارزشيابي قرار دهد تا مطمئن شود كه اين پژوهش‌ها از نظر اخلاقي مورد قبول جوامع محلي هستند. بنابراين، براساس اين دستور العمل نه تنها در نظر گرفتن شرايط محيطي پژوهش حائز اهميت فراوان است بلكه محققين بايد اين اطمينان را ايجاد كنند كه نتايج به دست آمده از پژوهش‌هاي انجام شده براي همان جوامع محلي نيز، قابل دسترسي مي‌باشد . علت اين تأكيد هم آن بود كه شواهد نشان مي‌داد كه برخي از پژوهش‌هايي كه در كشورهاي با در آمد بالا حمايت مي‌شوند، ممكن است كه در كشورهاي با درآمد پايين به مرحله اجرا در آيند و در اين اجرا نه تنها حقوق شركت‌كنندگان در مطالعه به طور كامل حفظ نگردد، بلكه آن‌ها از نتايج به دست آمده از مطالعه نيز هيچ وقت بهره‌مند نگردند. از همين رو، دستورالعمل بين‌المللي CIOMS براي اولين بار در سال 1993 ميلادي منتشر شد و براي بار دوم در سال 2016 ميلادي مورد تجديد نظر قرار گرفت . در تجديد نظر سال 2016 ميلادي، بيش‌تر بر حقوق افراد آسيب پذير، مانند كودكان مورد مطالعه در كارآزمايي‌هاي ميداني كه در آن اثر بخشي واكسن‌ها مورد مطالعه قرار مي‌گيرند، تأكيد شده است. هم‌چنين، مسائل اخلاقي پيرامون موضوعاتي نظير داده‌هاي بزرگ (Big data)، بانك نمونه‌هاي حياتي (Bio banking)، استفاده مجدد از نمونه‌هايي كه براي پژوهش قبلي و با اهداف ديگري جمع آوري شده‌اند‌، مورد توجه قرار گرفته است. در اين نسخه جديد هم‌چنين، با در نظر گرفتن ارزش‌هاي اجتماعي و اخلاقي به هنگام طراحي، اجراء و پس از اجراي مطالعه تأكيد شده است. براي نمونه، ضرورت ارائه مراقبت‌هاي لازم در صورت نياز به جمعيت تحت بررسي پس از خاتمه مطالعه، مورد تأكيد قرار گرفته است. بالاخره، تأكيد شده است كه كليه طرح‌هاي مرتبط به سلامت مورد نظارت قرار گرفته تا نه تنها حريم خصوصي شركت‌كنندگان مورد توجه قرار گيرد، بلكه استفاده صحيح از داده‌ها و نمونه‌هاي ذخيره شده نيز به عمل آيد . به نظر مي‌رسد كه با توجه به حجم وسيع از مطالعات مربوط به سلامت كه به طور روز افزوني در اقصي نقاط مختلف دنيا به عمل آيد. هم‌چنين، با رخداد مسائل جديد نظير عالم‌گيري – كوويد 19، جهان در آينده شاهد تدوين دستورالعمل‌هاي بيش‌تري باشد كه متخصصين علوم سلامت براي رعايت مسائل اخلاقي در اين پژوهش‌ها، بايد مورد توجه قرار دهند .