واكاوي ريشه‌ها و تحولات تاريخي اجماع مركب

اجماع مركب از جمله ادله فقهي است كه استناد بدان در فقه و اصول فقه به نحو گسترده رواج دارد. در اين نوع از اجماع كه براي نفي اقوال در يك مسئله به‌كار مي‌رود، بناي استدلال بر وجود دو يا چند قول در همان مسئله قرار دارد. در عين فراگيري اجماع مركب، مباني و ضوابط آن به درستي مورد بحث قرار نگرفته و ريشه‌ها و تحولات آن مورد كندوكاو واقع نشده است. اين نوع از اجماع كه صورت‌هايي  همچون نفي قول ثالث و عدم قول بالفصل را به خود مي‌پذيرد، به‌رغم تعريفش اغلب در راستاي تعميم احكام مورد استفاده قرار مي‌گيرد و نه نفي آن‌ها. عمده موضوعات مرتبط به اجماع مركب در كتب اصولي اهل تسنن و به ويژه كتاب‌هايي كه در سنت متكلمان نوشته شده، متولد و شكوفا گرديده و از قرن ‌چهارم به بعد در فقه و اصول كاربرد يافته است. شيعيان نيز اين بحث را با رويكرد ويژه شيعي به مسئله اجماع در كتب علم اصول وارد كرده و در استدلال‌‌هاي فقهي و اصولي از آن بهره گرفته‌اند.