كاربرد ساختار جمع براي مدلول مثني در عربي قرآني و پاسخ به شبهات مربوطه با تكيه بر دستور تطبيقي زبان‌هاي سامي

نقدهاي مخالفان به قرآن از ديرباز به صورت‌هاي مختلف طرح، و متقابلاً با جواب دانشمندان مسلمان روبه‌رو شده‌است. در اين ميان، ساختارهاي ادبي قرآن، حجم بسياري از شبهات را به خود اختصاص داده‌ كه از اين شبهات، برخي مرتبط با استعمال ساختار جمع براي مدلول مثني است. «بازگرداندن ضمير جمع به مرجع مثني» در آيات 18 حج و 9 حجرات؛ همچنين «آوردن واژۀ جمع به جاي مثني» در آيات 4 تحريم و 38 مائده اهمّ شبهات مطرح شده در اين باره است. مقالۀ پيش‌رو در صدد پاسخ به شبهات فوق برآمده و نيز به دنبال اين است كه در چه مواضعي ساختار جمع براي مدلول مثني در قرآن به كار رفته و چه تحليلي براي اين كاربرد‌ها از منظر زبان‌شناسي مي‌توان ارائه‌كرد؟ علاوه بر پاسخ نحويان سنتي از جمله «كراهت اضافه دو واژه مثني» كه مبتني بر آموزه‌هاي نحوي و بلاغي است، اين شبهات از منظر دستور تطبيقي زبان‌هاي سامي نيز قابل نقد و پاسخ‌گويي‌اند. چه اينكه با مطالعۀ زبان‌هاي خويشاوند عربي، نظير: عبري، سرياني و ديگر زبان‌هاي سامي، مشخص مي‌گردد كه در اين زبان ها ساختار مثني به عنوان يك ساختار صرفي مورد استفاده نبوده و ساختار جمع جايگزين آن شده ‌است. در اين زبان‌ها، تنها نمونه‌هايي محدود از واژگان با علامت مثني يافت مي‌شوند. در آيات بسياري از قرآن نيز، با وجود اينكه كاربرد مثني مطابق با قواعد مربوطه صورت گرفته، با مطالعۀ ساختارهاي منحصر‌به‌فرد مثني، نمايان مي‌شود كه اين ساختار در زبان عربي قرآني، وضعيتي منعطف دارد و در برخي كاربردها همانند ديگر خويشاوندانش به سمت ساختار جمع گرايش‌ يافته ‌است. كاربرد ساختار جمع براي مدلول مثني در قرآن به دسته‌هاي زير قابل تقسيم است: «استفاده از فعل جمع براي مثني»، «استفاده از ضمير جمع براي مثني»، «استفاده از قيد مخصوص جمع براي مثني»، «استفاده از واژۀ جمع براي مثني در حالت اسمي» و «استفاده از وصف جمع براي مثني».