قرائات مطلوب ايرانيان در عهد صفوي

مطالعۀ مخطوطاتِ فراوان و متنوع قرآني به جامانده از ايرانيان در طي ادوار مختلف به عنوان مستندي تاريخي از سرگذشت و سير تحول قرائات مي‌تواند به ارائۀ تصويري روشن تر از تاريخ انتقال متنِ قرآني و تاريخ شيعه در منطقۀ جغرافيايي مهم و پهناوري از جهان اسلام يعني ايران، منجر شود. اين مقاله با مطالعۀ بيش از 40 قرآن دست‌نويس مربوط به ايران پس از حملۀ مغول و به ويژه، دوران صفوي به عنوان نخستين حكومت ملي و شيعه در ايران پس از اسلام، دركنار بررسي ديگر مستندات تاريخي از سرگذشت قرائات در ايران نشان مي‌دهد كه درپي حملۀ مغول به ايران درخشش و تأثير‌گذاري محافل قرائي ايران، همچون محافل كهن خراساني، رو به افول نهاده و بعدها اين محافل به تدريج تحت تأثير محافل قرائي تثبيت شده در خارج از ايران، با پذيرش قرائات هفتگانه يا دهگانۀ رسمي دوباره پا گرفته‌اند. تصويري كه از بررسي قرآن‌هاي خطي ايراني دوران صفوي از قرائات مطلوب ايرانيان شيعي و نحوۀ ثبت آن در مصاحف آن روزگار به دست مي‌آيد، نشان مي‌دهد هرچند قرائت عاصم به‌طور چشم‌گيري نسبت به ديگر قرائات ارجحيت داشته، اما برخلاف عثماني در ايران ترجيح مطلق بر روايت حفص از عاصم نبوده است. نه تنها حضور پررنگ روايت ابوبكر شعبه از عاصم به عنوان دومين قرائت مطلوب ايشان در بسياري از قرآن‌هاي خطي ديده مي‌شود، بلكه گاه روايت او به عنوان روايت اصلي و مرجّح بر روايت حفص، در قرآن‌ها ثبت شده است.