معرفي قطعۀ منظومي از رسالۀ موسيقي منسوب به ابوالوفاء خوارزمي و بررسي درستي انتساب و تبار آن

اين مقاله به بررسي قطعۀ منظوم كوتاهي منسوب به ابوالوفاء خوارزمي و صحت‌سنجي اين انتساب مي‌پردازد. اين شعر در توضيح تناسب اوقات شبانه‌روز با مقامات دوازده‌گانۀ موسيقي قديم ايران سروده شده است و محتواي آن سابقه‌اي در مكتوبات قديمي‌تر دارد كه مي‌توان تبار آن را شناسايي كرد. هدف مقاله معرفي، تصحيح، شرح و تحليل اين قطعۀ ادبي با استفاده از مواد و منابع تاريخي و نيز اسناد و نسخ خطي كتابخانه‌اي است. در ضمنِ بحث، محتواي شعر يادشده با دو رسالۀ ديگر موسيقي، يكي متقدم (كنزالتُحَف اثر حسن كاشاني) و ديگري متأخر (رسالۀ علم موسيقي نوشتۀ ميرصدرالدين محمد قزويني) به‌صورت تطبيقي مطالعه و مقايسه مي‌شود. نتيجه اينكه مبحث فراموسيقاييِ مذكور از مباحث دوست‌داشتني نويسندگان دورۀ گذار موسيقي ايران (اواخر قرن هشتم هجري تا پايان عصر صفوي) بوده است كه با كمترين تغييري در شماري از رسالات اين دوره ديده مي‌شود. منشأ واقعي اين مطالب رسالۀ كنزالتُحَف است؛ اما استناد آن به آراي ابوعلي‌سيناست؛ حال آنكه اين انتساب كاملاً از حقيقت تاريخي به‌دور است. نويسندگان برپايه شواهد و قراين نتيجه گرفته‌اند كه اثر مدّنظر سرودۀ شاعر و صوفي كمترشناخته‌شده‌اي به‌ نام خواجه ابوالوفاي خوارزمي (۷۶۰‑۸۳۵ ق.) است كه برپايه گزارش‌هاي تاريخي، از علم ادوار و موسيقي آگاه بوده و رساله‌اي درباب موسيقي داشته است كه نشاني از آن در دست نيست. به احتمال قوي، همين شعر نيز از رسالۀ موسيقي مفقود او استخراج شده است. تاكنون درستي انتساب اين اثر به خواجه ابوالوفاء بررسي نشده و دربارۀ محتواي آن هم تحقيقي صورت نگرفته است.