عفات/ زعفات/ عرفات؟ بررسي ضبط و خوانِش واژه‌اي دخيل، در بيتي از حديقه الحقيقه و تحليل معناشناختي آن

يكي از مهم‌ترين مؤلّفه‌ها در تصحيح متون كهن، دقّت در صورت‌ها و خوانش‌هاي مختلف لغات و عبارات و بررسي معناشناختي هريك از اين صورِ احتمالي است. در اين ميان، تشخيص ضبط صحيح واژگانِ دخيل و خوانشِ صحيح آنها، دقت و كندُوكاو بيشتري را مي‌طلبد؛ زيرا اين دسته از واژه‌ها، به‌سبب غرابتِ كاربرد، دچار تحريف‌ها، تصحيف‌ها و بدخواني‌هاي بيشتري مي‌شوند. همچنين، برخي از اين كلمات در زبان اصلي، دو يا چند معناي مختلف دارند و اين ويژگي را در زبان دوم نيز حفظ مي‌كنند. با اين وصف، غفلت مصحّح از اين قرائت‌ها و معانيِ چندگانه، مي‌تواند ضبط و شرح واژه و عبارت را معيوب و مخدوش كند. واژه كم‌كاربرد «عُفات/ عَفات» نمونه‌اي از همين كلماتِ دخيل است كه در بيتي از حديقهالحقيقه به كار رفته است؛ اما در همه تصحيح‌هاي علمي و انتقادي معاصر به‌صورت نادرست ضبط شده يا به حاشيه رفته است. در اين پژوهش، ابتدا ضمن نقد تصحيح‌ها و شروح حديقه، ضبط صحيح واژه و بيت مذكور بررسي مي‌شود و سپس با درنظرگرفتن خوانش‌هاي دوگانه كلمه و با توجه به شيوه كاربرد آن در ساير متون، تحليلِ معناشناختي جامعي از آن ارائه خواهد شد. همچنين، توضيحاتِ نادرستِ برخي فرهنگ‌ها و شروح، درباره كاربرد معنايي واژه منظور در ساير شواهدِ متني فارسي، مانند ديوان مسعود سعد، نقد و اصلاح مي‌شود.