امامت و مشروعيت تبارشناختي: جدال اماميه، زيديه و معتزله

مقاله پيشِ رو ادامه مقاله ديگري درباره مشروعيت تبارشناختي و تأثير آن بر نظريه امامت است. در حالي كه در مقاله پيشين ناسازگي ها ميان فرهنگ تبارشناختي پيشااسلامي اعراب و موضوع انتقال امامت به علي(ع) و فرزندانش بررسي شد، در اين مقاله اختلاف ديدگاه ميان اماميه و زيديه در تبيين تبارشناختي امامت در بازه سده هاي سوم تا پنجم هجري واكاوي خواهد شد. نشان خواهيم داد كه اين دو گروه در تلاش براي تبيين زنجيره امامان با نظريه اي منسجم، برداشت هاي متفاوتي از مشروعيت تبارشناختي پيش نهادند و به فراخور آن و هنگام تفسير نصوص مهم حديث ثقلين، آيه تطهير و نيز رويداد مباهله، تعريف هاي گوناگوني از اصطلاح هاي تبارشناختي «اهل بيت» و «عترت» ارائه كردند. با توجه به دادوستد فكري معتزله با شيعيان امامي و زيدي و مشاركت آنان در اين گفت‌وگوها، ديدگاه قاضي عبدالجبار معتزلي نيز بررسي شده‌است. در نهايت مي توان گفت درحالي‌كه در شيوه استدلالي زيديه سازوكار ارث با تكيه بر مفهوم «ذريّه» به‌عنوان بن مايه مشروعيت تبارشناختي پذيرفته شد، اماميه براي تبيين زنجيره امامان كه اغلب و نه هميشه از سازوكار پدر فرزندي پيروي مي كرد، سنجه هاي مركب از فضيلت و نصّ را هم به‌كار گرفتند.