الاهيات «اولويت»: تحليل ديدگاه ابوالحسين بصري در مسئله «خدا و جهان»

الاهيات اولويت عنواني است كه براي نظامِ الاهياتي ابوالحسين بصري در بررسي مسئله فعل الاهي يا مسئله عام تري كه امروز با عنوان خدا و جهان شهرت يافته است، معرفي شده است. ابتناء الاهيات او بر نظريه اولويتِ علّي-معلولي و نه ضرورت بود. او معتقد بود چون جهان، اشياء و روابط درونِ آن مخلوق خداي مختار است، بنابراين روابطِ طبيعي و به عبارتي جريانِ علّيت در طبيعت، تنها اولويت مند است؛ و لذا دو انگاره ضرورت و تقارن انگاري كه از جانبِ مشائيان و اشاعره ارائه مي شد، ناصحيح خواهد بود. بر اساس الاهيات اولويت خداوند قادر است تا در تقديم و تأخير ايجاد جهان، انتخابِ حالت ها و اشياء ممكن براي وجوديافتگي، تنظيم مجدد يا تغييراتِ جريان هاي طبيعي آزادانه اقدام كند. همچنين الاهيات اولويت تلاش مي كند تا سهم خدا، انسان و طبيعت را در فاعليت محفوظ نگه دارد. تبيين مواردي چون معجزه، كرامت، استجابت دعا، فسخ عزائم و بسا بداء در الاهيات بصري نشان مي‌دهد كه نظم و اختيار انسان و طبيعت بنابر روال طراحي شده از جانب خداوند عمل مي كند؛ ولي در عين حال خداوند مي تواند بنابر حكمت هايي و از آن جمله آشكارگي قدرت و اختيار خويش در جهان دخالت كند. الاهيات بصري توانست با ارائه تحليل هاي كلامي از مشيِ فلسفي راهي نوين براي دفاع از مدعيات متكلمان ايجاد كند. همين امر در ادوار پسين مورد استقبالِ ابن ملاحمي، فخر و حمصي رازي، خواجه نصير طوسي، علامه حلّي و ديگراني قرار گرفت؛ و اساس نظام هاي كلامي ايشان را بنيان نهاد. بسياري از تعاريف و تحليل هاي رايج از معناي وجوب و امكان، نحوه جريانِ علّيت در عالَم، تبيين امرٌبين الامرين در حل جبر و تفويض، معجزات و نظائر آن و بالاخره حل مسئله شر از آثار و پسامدهاي الاهيات اولويت بصري است.