چگونگي تلفيق هنر و سياست در سرلوح‌هاي كتب چاپ سنگي دوره قاجار؛ بر اساس مطالعه هفتاد سرلوح محفوظ در كتابخانه ملي ايران (1324–1267 قمري)

سنت سرلوح‌سازي از نسخه‌هاي خطي به كتب چاپ سنگي منتقل شد؛ وليكن با اين تفاوت كه با جايگيري نمادهايي مختلف و البته بيشتر سياسي در آنها، سرلوح‌ها صرفاً تزئيني نبوده و داراي بيانگري نيز شده‌ بودند. لذا اين وجه تمايز اصلي آنها با هم‌نوعان پيشين خود در نسخ خطي است كه بررسي و مطالعه بر روي اين سرلوح‌ها را در مقاله حاضر ضرورت بخشيده است. از اين‌رو هدف از اين مطالعه، شناسايي سرلوح‌هاي داراي نمادهاي سياسي و  دريافت چگونگي ارتباط ميان روند به‌كارگيري اين دو نماد با تحولات سياسي معاصر با آنها است. بنابراين براي تحقق اين اهداف، به اين سؤالات پاسخ داده شده است؛ تلفيق هنر و سياست در سرلوح‌هاي كتب چاپي از چه طريقي صورت گرفته است؟ و كدام نماد بيشترين كاربرد را داشته است‌؟ و علت بروز و ظهور اين نماد در سرلوح‌ها چگونه قابل توضيح است؟ پژوهش حاضر به روش تحليل محتواي متون تاريخي و روش توصيفي- تحليلي صورت گرفته است. بررسي‌ها نشان مي‌دهند كه تلفيق هنر و سياست در سرلوح‌هاي كتب چاپ سنگي، از طريق به‌كارگيري نمادهاي وابسته به حكومت انجام شده است. از ميان نمادهاي به‌كاررفته در سرلوح‌ها، دو نماد شير و خورشيد و تاج، بيشترين كاربرد را داشته‌اند و به‌كارگيري نماد تاج در نسبت با شير و خورشيد در سرلوح‌ها برتري داشته است. مطالعه نشان مي‌دهد كه هر چه بر روي خط زمان پيش‌تر مي‌آييم و به تاريخ تصويب قانون مشروطه نزديك مي‌شويم (1324 ق.)، از تعداد نماد شير و خورشيد كاسته و بر تعداد نماد تاج افزوده شده است؛ لذا به‌كارگيري فراوان نماد تاج در اين سرلوح‌ها را مي‌توان تلاشي دانست در جهت حفظ سلطنت و مشروعيت بخشيدن به حكومت وابسته به آن و صيانت از تختگاهي كه هر روز و با اوج گرفتن انقلاب مشروطه، متزلزل‌تر و غيرقابل اتكا‌تر مي‌شده است.