مطالعه بين رشته اي شعر مهدي اخوان‌ثالث و عبدالوهاب البياتي؛ تحليل انگاره وطن

در اين جستار، به منظور بررسي و تبيين چگونگي گره‌خوردن شعر با فضا، با رويكرد بين‌رشته‌اي برگرفته از نقد جغرافيايي، به بررسي وطن‌سروده‌هاي مهدي اخوان‌ثالث و عبدالوهاب البياتي پرداخته شده و انگاره وطن در شعرشان تحليل شده‌است. نگارنده در اين پژوهش، درحقيقت كوشيده است به پاسخ اين پرسش‌ها دست يابد كه نمودهاي فراوان وطن در شعر البياتي و اخوان‌ثالث، چه نسبتي با واقعيت(هاي طبيعي، سرزميني و جغرافيايي) دارد؟ مراد آن‌ها از وطن مشخصا چيست و كجاست؟ آيا وطنِ آفريده شده در شعر آن‌ها، تعين مادي و بيروني دارد؟ بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه: 1. در شعر اخوان‌ثالث و البياتي، وطن فضايي است كه قبل از هر چيز، داراي نمود فرهنگي و انساني است و نه فقط صحنه‌اي منفعل و قطعه‌اي از خاك يا بريده‌اي از جغرافياي طبيعي كه كوه و آب و دريا و دشت دارد؛ وطن = مكان + انسان. 2. نگاه آن‌ها به وطن، گاه رمانتيك مي‌شود: آنجا كه شاعر چنان به وطن‌ـ و هرآنچه بدان تعلق داردـ عشق مي‌ورزد كه آن را از معشوق و يا فرزند بازنمي‌شناسد؛ يا آنجا كه وطنِ غم‌زده را، با اندوه، باغِ بي‌برگي يا مزارآباد يا شهر سنگستان مي‌بيند. 3. آنچه از وطن، در شعر اخوان‌ثالث و البياتي مي‌بينيم، يك انگاره است، انگاره وطن. 4. شكل و گونه اين انگاره، در شعرشان تماماً يكسان نيست؛ انگاره وطن، در شعر البياتي پديداري گسترده و سيال است؛ اما در شعر اخوان، معناي چندان گسترده‌اي ندارد و او آن‌گاه كه از وطن سخن مي‌گويد، تنها متوجه ايران است.