مطالعۀ تطبيقي داستان رزم كيخسرو و افراسياب در نگاره‌هاي شاهنامۀ بايسنغري و طهماسبي با رويكرد ساختارگرايانه ولادمير پراپ

در دورۀ ايلخانان، نخستين نسخ مصور شاهنامه توليد شد و اشعار فردوسي، زمينه‌اي مناسب براي تصويرسازي قرار گرفت.  موضوع نگارۀ «نبرد كيخسرو با افراسياب» در شاهنامۀ بايسنغري و طهماسبي، الهام گرفته از اشعار فردوسي است كه در هر دو نسخه يكسان است؛ اما نگاره ها تفاوت هايي دارند كه به ‌دليل داشتن تغييرات در بيان بصري حائز اهميت هستند. پژوهش حاضر با هدف تحليل و مقايسه دگرگوني هاي تصويرسازي نگاره ها مي‌خواهد ژرف ساخت داستان را آشكار كند؛ از اين رو  به اين پرسش مي‌پردازد كه نگارگران شاهنامۀ بايسنغري و طهماسبي، چگونه داستان نبرد كيخسرو با افراسياب را به تصوير كشيده‌اند؟ شيوۀ تحليل در اين پژوهش، بين‌رشته‌اي است و از رويكرد ساختارگرايي با تكيه بر نظريۀ ولادمير پراپ براي تحليل متن و تصوير استفاده مي‌شود. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه هر دو نگاره در تطبيق با شاهنامۀ فردوسي دچار دگرگوني ساختاري هستند. در اين امر، دلايلي مانند متأثرشدن از هنجارهاي سياسي، نظامي، اجتماعي و مذهبي، همچون شرايط ايدئولوژيك حاكم بر زمانه و زمينه و اعتقادات شخصي پادشاهان به‌عنوان سفارش‌دهندگان و مكاتب حاكم بر نگارگري مؤثر بوده‌اند. همچنين سبك شخصي نگارگران در بروز ويژگي‌هاي تصويرسازي، سبب ايجاد دريافت متفاوت از داستان فردوسي شده است. اين امر حاكي از نوعي دگرگوني ساختاري در عوامل بيروني و دروني، از قبيل حذف شخصيت رستم، توس و سپس جانشيني شخصيت بايسنغرميرزا به جاي كيخسرو به عنوان قهرمان در نسخۀ بايسنغري و جانشيني شاه طهماسب به‌جاي كيخسرو در نگارۀ نسخۀ طهماسبي است.