بررسي مقامات عرفاني در نهج‌البلاغه و تذكره الاولياء عطار

زمينه و هدف: « مقامات» از اصطلاحات اساسي و بنيادين تصوف و عرفان اسلامي است كه از عمق و گستردگي بسياري برخوردار است. بسياري از منابع و كتب معتبر عرفان و تصوف، گسترۀ وسيعي از موضوعات خود را به ذكر و شرح « مقامات» اختصاص داده و بسياري از عرفا و صوفيه سخناني موجز و بعضاً مبسوط در باب اين اصطلاح بيان نموده اند كه در اكثر كتب عرفاني ثبت و ضبط شده است. اين پژوهش، بر آن است تا ضمن تعمق و تحقيق در تذكره الاوليا و نهج‌البلاغه، به بررسي مقامات در اين دو اثر بپردازد. هدف از اين پژوهش بيان وجوه اختلافات و اشتراكات مقامات در تذكره الاولياء و نهج‌البلاغه است. روش مطالعه: اين مقاله براساس مطالعات كتابخانه اي و با استفاده از روش توصيفي-مقايسه اي انجام شده است. يافته ها: در فرهنگ اسلامي، آنچه حالات و مقامات عرفاني ناميده ميشود، ابتدا بصورت مفاهيم ايماني و اخلاقي در قرآن كريم و سنت رسول خدا (ص) و بين مسلمانان مطرح شده بود و سپس در عرفان اسلامي، به عوامل سيروسلوك تبديل شد و عنوان «‌حالات و مقامات» گرفت. اين بحث يكي از موضوعاتي است كه عرفا زياد به آن پرداخته اند. عرفان در نهج‌البلاغه داراي شاخصه هايي مهم است كه ديدگاه امام علي عليه السلام در عرفان را از برخي عرفا متمايز ميسازد و بجهت سازگاري با عقل و نقل بر آنها برتري دارد. نتيجه گيري: هفت مقام رايج در عرفان اسلامي در برخي موارد داراي شباهتهايي در نهج‌البلاغه و تذكره الاولياء هستند (مانند شش شرط براي انجام توبه) و در برخي موارد داراي اختلافات هستند (مانند اختلاف در معناي زهد).