جامعه شناسي گونۀ غالب جماعت و صفات بارز ايشان در مثنوي مولوي

زمينه و هدف: اساسيترين عنصر براي شكلگيري جامعه، انسانها هستند و بررسي متون ادبي براي كشف چگونگي نگرش شاعر به انسانهايي كه در اطراف او زندگي ميكنند، مسئله اي مهم است و در اين بستر، صفات بارز مردم كه موجب قرار گرفتن ايشان در گونه هاي مختلف جماعتهاي جامعه شناسانه ميشود، از بنياديترين مسائل است. هدف اين تحقيق، بررسي مثنوي معنوي و تعيين گونه هاي جماعت انسانهاست كه شامل نمايشي، فعّال، آشوبگر، شنونده-تماشاچي، شورشي، هراسان، و عامّه ميشود؛ همچنين تعيين گونۀ غالب جماعت و صفات بارز آن. روش مطالعه: داده هاي اين جستار از مطالعه در منابع كتابخانه اي حاصل شده و داده هاي مزبور به روش توصيف، تحليل و مقايسه بررسي ميشود. نظريّۀ كلّي تحقيق تحليل محتواست و زيرساخت نظري مباحث جامعه شناسي را آراي كوئن فراهم آورده است. پيكرۀ متني اين پژوهش از استقصاي تام مثنوي براي استخراج شواهد شعري كه در آنها كلمات «جماعت»، «مردم» و «خلق» در معناي اجتماع انسانها به كار رفته است، شكل ميگيرد. يافته ها: تقريباً در دو درصد ابيات مثنوي اظهارنظر شاعر درمورد «جماعات انساني» آمده است. از منظر كمّي، كلمۀ «خلق» بيش از «مردم» و «جماعت» مورداستفادۀ مولوي قرار گرفته است. در مثنوي، پربسامدترين انواع جماعت بر اساس كاربرد كلمۀ «جماعت» ابتدا نمايشي و سپس عامّه است و بارزترين صفت «جماعت» نمازگزار بودن آنهاست. پربسامدترين نوع جماعت براساس كلمۀ «مردم» نوع عامّه و بارزترين صفت ايشان تماشاچي و شنونده يعني منفعل بودن است. پربسامدترين نوع جماعت بر پايۀ كاربرد كلمۀ «خلق» نيز عامّه است و بارزترين صفت «خلق» گوناگوني آنهاست. نتيجه گيري: نزد مولوي، گونۀ غالب جماعت نوع «عامّه» است و گذشته از برخي شواهد معدود، عامّۀ مردم با صفاتي منفي توصيف ميشوند. اين رويكرد زمينه اي قرآني نيز دارد.