معناشناسي تاريخي واژه «مَهر»: كاوشي در دلايل حذف «مَهر» از نظام واژگاني قرآن كريم

مهريه از جمله انگاره‏ هايي در قرآن كريم است كه به دليل ارتباط با حوزه ‏هاي مختلفِ فقهي، حقوقي، اجتماعي، اقتصادي و خانوادگي همواره مورد توجه عالمان تفسير قرار داشته و بحث‏هاي بسياري در پيرامون آن شكل گرفته است. با اين حال، از جمله پرسش‏هاي تفسيري دربارۀ مهريه كه هنوز پاسخي دريافت نكرده، آن است كه چرا قرآن كريم به ‏جاي استفاده از واژۀ پرسابقۀ «مَهر» كه پيشينه‏ اي بس دراز در فرهنگ عرب پيش از اسلام دارد، از واژه‏ هاي «اجر»، «فريضه»، «صدقه» و «نحله» براي اشاره به مفهوم مهريه بهره جسته است. براي پاسخ به اين پرسش كليدي، در مطالعۀ حاضر با بهره‏ گيري از روشِ معناشناسي تاريخي، قديم‏ترين سابقۀ واژۀ «مَهر» در زبان آفروآسيايي پيجويي شده، سير تحولات معناييِ اين واژه تا زبان عربيِ مَدرَسي به مطالعه گذاشته شده و مؤلفه‏ هاي معناييِ آن در بافت نزول قرآن كريم استخراج شده است. اين مطالعه نشان مي‏دهد كه واژۀ «مَهر» بر پايۀ اين تلقّيِ فرهنگي در روزگار پيش از اسلام شكل گرفته است كه نكاح به مثابۀ يك دادوستد اقتصادي است كه در آن، زن به عنوان يك كالا در ازاي مقاديري از مال كه همان مهريه است، مبادله مي‏شود. قرآن كريم در تقابل با اين باور پيشااسلامي، از كاربردِ واژۀ مذكور صرف نظر كرده و چهار واژۀ جديد را براي تأسيس يك فرهنگ اسلامي در حوزۀ مهريه به كار گرفته است.