دوگانه اُمّيّت و مدنيّت در قرآن؛ بازخواني مفهوم تمدن اسلامي

قرآن كريم براي موضوعات مختلف از جمله «تمدن» زبان و بيان خود را دارد. براي تبيين تمدن از نگاه قرآن مي‌توان از دو مفهوم «اُمّيّت» و «مدنيّت» كه برگرفته از نظام اصطلاح و اشتقاق قرآني هستند بهره گرفت. «اُمّيّت» و «مدنيّت» دوگانه‌اي هستند كه در اين پژوهش حاصل سيري متفاوت در بررسي آيات قرآن، از طريق مطالعه «قرآن به قرآن» و پرداختن به «سياق» و «ركوعات متناظر» مي‌باشند. سازوكاري كه از بررسي اين دو فضا در تحقّق مدنيّت قرآن حاصل مي‌شود، با در نظر گرفتن زبان فطري و موحّد قرآن، هم‌اكنون نيز مي‌تواند الگويي براي شكل‌دهي تمدن «نوين» اسلامي باشد. نتيجه اين بررسي نشان مي‌دهد كه آنچه تاكنون تمدن اسلامي قلمداد شده سازگار با مؤلفه‌هاي مدنيّت قرآن نبوده و مدنيّت قرآن در مثلث كتاب- امت- امام، همانا ايده‌اي منسجم و يكپارچه، به گستره انسانيت و غيرمنحصر در تمدن‌هاي منطقه‌اي و زماني و عهده‌دار فلاح دنيوي و اخروي بشر است.