عقل عملي و نقش آن در اخلاق سينوي

در اين مقاله با روش تحليلي توصيفي و تا حدي تطبيقي ابتدا گزارشي از آراء شاخص حكماي مسلمان در مورد عقل عملي و ريشه هاي آن در آثار ارسطو عرضه مي شود آنگاه تبييني نو از رأي ابن‌سينا در مورد ادراكي يا تحريكي بودن عقل عملي بر اساس مباني نفس شناسي وي ارائه مي شود و اجمالا تقابل آن با نظر فارابي مورد بررسي قرار مي گيرد. در ادامه بر اساس معاني دو گانه حكمت عملي در آثار ابن‌سينا نقش عقل عملي در اخلاق سينوي مورد بررسي قرار مي گيرد. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد كه ابن‌سينا بر اساس مبناي خود در تفكيك قوا هرگز يك فعل را به نحو اولي و ذاتي به دو قوه نسبت نمي دهد بر همين اساس ادراك كليات معقول فعل ذاتي عقل نظري و ادراك جزئيات نيز فعل ذاتي قواي مدركه نفس حيواني است و ابن‌سينا عقل عملي را بدين سبب هرگز مدركه نمي داند. فعل ذاتي عقل عملي استنباط حسن و قبح و خير و شر افعال جزئي با استفاده از مدركات قواي ادراكي است. اين كاركرد عقل عملي براي حكمت عملي به مثابه علم، نقشي سلبي و زمينه ساز و براي حكمت عملي به مثابه فضيلت، نقشي ايجابي تحريكي دارد. البته در اين ميان نبايد نقش مهم ديگر عقل عملي نيز در توليد گزاره هاي مشهوري اخلاقي در سطح عامه مردم مغفول بماند.