تحليل و بررسي جبرگرايي و نفي كَرمَه در انديشه‌ آجيويكا

آجيويكا، يكي از صورت‌هاي ناستيكايي و بدعت‌گذار ديانت هندي است كه به‌رغم همنوايي تقريبي با آيين جين و آيين بودا، طريقتِ اثربخش جداگانه‌اي را در قرن ششم قبل از ميلاد در برابر برهمنيسم ايجاد كرده است. «دين مفقوده‌ هندي»، تعبيري در وصف آجيويكاست؛ زيرا آن از قرن چهاردهم ميلادي ناپديد شد و احتمالاً در نحله‌هاي متأخرتري چون ديگمبرۀ جينيسم و ويشنوپرستي جذب گرديد. انديشۀ كانوني و متمايز آجيويكا، «جبرگرايي» است كه به‌عنوان گرايشي نادر در فضاي فكري هندويي، در يك قرائت حداقلي ظاهراً در تضاد با انگارۀ فراگير «كَرمَه» قرار مي‌گيرد. پژوهش پيش‌رو با تمركز بر «جبرگرايي» در بيان ابعاد نظري و عملي آجيويكا، مي‌خواهد احتمال هماهنگي نسبي يا تعارض كامل انگارۀ تقديرِ مقدّر (نياتي) را با آموزۀ كَرمَه بررسي و تحليل كند. در اين جستار، تحليل‌ها نشان مي‌دهند كه پذيرش مطلق تقدير و مآلاً نفي اراده‌ آزاد انسان توسط آجيويكا با ساير انگاره‌هاي اين مكتب، همچون «قول به طبقات شش‌گانۀ وجود»، «اتم‌باوري»، «پيشگويي با توجه به قول به جبر طبيعت» و نيز «باور به كارآمدي رياضت (تَپَس) در نيل به رستگاري (مُكشه)» ظاهراً سازگار به‌نظر مي‌رسد. بااين‌حال از منظري انتقادي، مي‌توان اظهار داشت كه انديشه‌هاي آجيويكا با وجود برخورداري از انتظام صوري، بر پيش‌فرض‌هاي پيشيني تجربه‌ناپذير و در پاره‌اي موارد بر پنداره‌هاي ظني استوار است