بررسي كهن‌الگوي نقاب در آثار سعدي

زمينه و هدف: ادبيات يكي از اصيلترين جلوه گاه ها و عرصۀ بروز و ظهور لايه هاي ناخودآگاه و عميق روان انسان است. «نقاب» در كاربردي مفهومي از اصطلاحات روانشناسي يونگ است كه از منظر يونگ در واقع آن چيزي است كه شخص نميباشد؛ نمايشي است از شخصيتي كه همانند و مساوي با خود واقعي فرد نيست. آثار سعدي بعنوان بخشي از شاهكارهاي ادبيات، ريشه در باورها و انديشه هاي كهن دارد و از آبشخورهاي ناخودآگاه جمعي بهره گرفته است. هدف اين جستار آن است كه نشان دهد آثار سعدي از زاويه و ديدگاه نقد كهن الگويي، بستري گسترده از مفاهيم آركي‌تايپي و كهن‌الگوها را دربر ميگيرد. در اين پژوهش از ميان كهن‌الگوهاي مختلف، كهن‌الگوي نقاب را در آثار سعدي بررسي خواهيم نمود. روش مطالعه: روش پژوهش در اين مقاله، توصيفي ـ تحليلي بر مبناي مطالعات كتابخانه اي و به شيوۀ نقد روانكاوانه براساس انديشه هاي كهن‌الگويي كارل گوستاو يونگ انجام خواهد گرفت. يافته ها: آثار سعدي با بهره گيري از اسطوره ها، نمادها و كهن‌الگوها، قابليت فراواني در انعكاس لايه هاي عميق ناخودآگاه روان بشر دارد. سعدي بسيار پيشتر از روانشناساني چون يونگ با آگاهي از روان و ضمير ناخودآگاه انسان، كهن‌الگوهايي چون نقاب را در اشعار و نوشته هاي خويش مورد توجه قرار داده است. نتيجه گيري: براساس نتايج حاصل از اين جستار ميتوان در آموزه هاي سعدي در راستاي روانشناسي تحليلي يونگ و ناخودآگاه جمعي، كهن‌الگوي نقاب را در دو بُعد مثبت و منفي در گلستان و بوستان مشاهده نمود. مباني آموزشهاي سعدي راه رسيدن به كمال را در زهد واقعي، پارسايي، دوري از ريا، كبر، فخرفروشي و رعايت موازين اخلاقي ميداند. نوع آموزشهاي سعدي را ميتوان بر پايۀ كهن‌الگوي نقاب در جنبۀ مثبت بويژه آرمانگرايي و مصلحت‌انديشي دانست و بُعد منفي نقاب را در دوري از كبر، غرور، رياكاري و... بيان نمود.