ارزيابي پژوهش‌هاي مسئوليت‌پذيري اجتماعي شركت‌ها در كسب‌وكارهاي خانوادگي با دو رويكرد علم‌سنجي و فراتحليلي

هدف: مطالعات انجام‌شده حوزه مسئوليت‌پذيري اجتماعي در كسب‌وكارهاي خانوادگي داراي تنوع بسياري در استفاده از ابعاد و مؤلفه‌ها و به‌كارگيري رويكرد، روش تحقيق، ابزار و تكنيك‌هاي تجزيه و تحليل داده‌هاست كه اين امر منجر به ادراك متفاوت از اين پديده شده است. همچنين نتايج متناقض پژوهش‌ها در مورد بعضي متغيرهاي مؤثر بر مسئوليت اجتماعي كسب‌وكارهاي خانوادگي مانند سرمايه‌گذاري‌هاي محيطي، منافع اجتماعي، منافع سهامداران، نوع صنعت و غيره در پژوهش‌هاي مختلف ديده مي‌شود و نتايج حاصل از پژوهش‌هاي انجام‌شده هماهنگ و يكدست نيست و حتي گاهي نتايج متناقضي در تحقيقات حاصل مي‌شود. درواقع ميزان اثر هر يك از عوامل ذكرشده را نمي‌توان يافت. در چنين شرايطي تعيين اين مطلب بسيار دشوار است كه آيا تفاوت‌هاي بين نتايج مطالعات ناشي از شانس و تصادفي است و يا به دليل تفاوت‌هاي نظري است كه در ويژگي‌هاي مطالعات وجود دارد كه در اين صورت از طريق فراتحليل مي‌توان به اين سؤال پاسخ داد. بر اين اساس پژوهش حاضر به‌منظور شناخت بهتر از مطالعات صورت‌گرفته در اين زمينه، به ارزيابي وضعيت انتشارات حوزه مسئوليت‌پذيري اجتماعي شركت‌ها در كسب‌و‌كارهاي خانوادگي با دو رويكرد تلفيقي علم‌سنجي و فراتحليلي است. روش‌شناسي: اين مقاله از نوع مطالعات فراتحليل است كه با رويكرد علم‌سنجي به مطالعه روند توسعه پژوهش‌هاي حوزه مسئوليت‏پذيري اجتماعي شركت‌ها در كسب‌وكارهاي خانوادگي پرداخته است. جامعه آماري پژوهش كليه مقالات و مدارك علمي نمايه‌شده در وب آو ساينس با موضوع مسئوليت‏پذيري اجتماعي شركت‌ها در كسب‌وكارهاي خانوادگي در بازه زماني 1997 تا مارس 2021 به تعداد 262 مدرك علمي است كه اين داده‌ها با دو رويكرد علم‌سنجي و فراتحليل مورد تجزيه و تحليل‌ قرار گرفته است. در قسمت فراتحليل ازآنجاكه پيشينه‌هاي بازيابي‌شده مي‌بايست از لحاظ روايي، اعتبار ابزار اندازه‌گيري و روش نمونه‌گيري بررسي مي‌شدند، لذا مقالات براي انتخاب در فرايند تحليل، بر اساس شاخص‌هايي همچون: داشتن شرايط لازم از نظر روش‌شناسي (فرضيه‌سازي، روش تحقيق، جامعه، حجم نمونه و روش نمونه‌گيري، ابزار اندازه‌گيري، روايي و اعتبار ابزار، مفروضه‌هاي آماري، روش تحليل آماري و صحيح بودن محاسبات آماري)، همخواني موضوع پژوهش با مسئوليت‌پذيري اجتماعي شركت‌ها و شركت‌هاي خانوادگي، كمي بودن مورد بررسي قرار گرفتند. براي تعيين جامعه آماري در بخش فرا تحليل بامطالعه چكيده مقالات در ابتدا 162 مقاله، بعد 72 و سپس 52 مقاله باهدف و شرايط پژوهش حاضر تفكيك‌شده‌اند و درنهايت با مطالعه دقيق‌تر 28 مقاله جامعه پژوهش حاضر را در قسمت فرا تحليل تشكيل داده‌اند. يافته‌ها: از سال 2016 مقالات رشد چشم‌گيري داشته و در سال 2020 به اوج خود رسيده است بيش از 50 % مقالات در سه مجله مطرح اين حوزه چاپ‌ شده‌اند و بيش از 70 % مقالات مربوط به كشورهاي توسعه‌يافته هستند. يافته‌هاي قسمت فراتحليل نشان داده، همگني از نظر ميزان و تنوع تأثير متغيرهاي مختلف بر حوزه مسئوليت‌پذيري اجتماعي شركت‌ها در كسب‌و‌كارهاي خانوادگي مطالعات مورد تأييد قرار نگرفت و تحليل داده‌ها بيانگر دخالت متغيرهاي تعديل‌كننده شاخص محيطي، نوع صنعت، سبك كسب‌و‌كار خانوادگي و نيز منابع مورد استفاده در تحقيقات پيشين است. نتيجه‌گيري: سير صعودي تحقيقات در حوزه مسئوليت‌پذيري اجتماعي شركت بيانگر اهميت مسئله در وضعيت بهزيستي افراد رشد اقتصادي و بهبود محيط‌زيست و محيط زندگي است كه توجه بيشتري به اين حوزه و همكاري‌هاي بين‌المللي با ديگر كشورها را مي‌طلبد و با توجه به ناهمگن‌بودن مقالات مي‌توان نتيجه گرفت كه پژوهش‌هاي مربوط به اين حوزه روند انباشتي خود را طي نكرده است. با وجود اينكه كشورهاي توسعه‌يافته به‌صورت جدي به دنبال تحقيقات در زمينه‌ مسئوليت اجتماعي هستند و اين مقوله بسياري از روابط بين‌المللي را تحت تأثير قرار مي‌دهد، لذا كسب‌وكارهاي خانوادگي براي واردشدن در عرصه جهاني، شاخص‌هاي مسئوليت اجتماعي را بيشتر مدنظر قرار دهند.