مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تعيين تغييرات سيل‌ خيزي‌ ناشي از دوره‌ هاي خشكسالي در حوزه آبخيز دهك استان خراسان‌ جنوبي

چكيده فارسي :

تغييرات اقليمي و وقوع خشكسالي درازمدت، به‌شدت بر تراكم پوشش‌گياهي حوزه‌هاي آبخيز مؤثر بوده كه پيامد آن تغيير ضريب رواناب و پتانسيل سيل‌خيزي است. براي بررسي تغييرات سيل‌خيزي و اولويت‌بندي زيرحوزه‌هاي حوزه آبخيز دهك استان خراسان جنوبي بر اساس پتانسيل سيل تحت تأثير دوره‌هاي خشكسالي، از آمار 30 ساله بارندگي سالانه استفاده و شاخص‌ خشكسالي SPI تعيين شد. نقشه‌هاي ‌مدل رقومي ارتفاع، گروه‌هاي هيدرولوژيكي خاك و تصاوير ماهواره‌هاي لندست 5 و 7 براي سال‌هاي 1369، 1379 و 1388 تهيه و شاخص تفاضل نرمال شده پوشش گياهي (NDVI) به كمك نرم‌افزار ENVI 4.8 محاسبه و نقشه‌هاي وضعيت پوشش‌گياهي و كاربري اراضي تهيه شد. به كمك نرم‌افزار Arc GIS 9.3 نقشه‌هاي شماره منحني از تلفيق نقشه‌هاي گروه هيدرولوژيكي خاك، كاربري اراضي و وضعيت پوشش گياهي، به‌دست آمد و با روش SCS ميزان مشاركت هر يك از زيرحوزه‌ها در سيل خروجي كل حوزه تعيين و با تكرار حذف انفرادي هر يك از زيرحوزه‌ها، اولويت‌بندي زيرحوزه‌ها بر اساس پتانسيل سيل انجام گرفت. بر اساس شاخص بارش استاندارد شده، به استثناي 4 سال، از سال 1377 تا سال 1390 به‌عنوان دوره خشكسالي در منطقه تعيين شد. ضريب كاپاي حاصل از برآورد صحت در نقشه شاخص NDVI 0/84 به‌دست آمد كه بيش‌ترين دقت را در پايش تغييرات پوشش گياهي داشته است. ميانگين وزني شماره منحني (CN) حوزه آبخيز دهك از 62/35 در سال مرطوب 1369 به 65/04 و 63/50 در سال‌هاي 1379 و 1388 كه ‌سال خشك بوده‌اند تغيير يافته است. دبي اوج سيلاب با دوره بازگشت 5 ساله از 7/89 مترمكعب‌برثانيه در سال 1369 به 13/67 مترمكعب‌بر‌ثانيه در سال 1379 كه دچار خشكسالي بوده كه معادل 74/87 درصد افزايش يافته است. اين افزايش براي دبي اوج 200 ساله، معادل 21/64 درصد بوده، به‌‌طوري كه مقدار آن از 93/68 مترمكعب‌برثانيه در سال 1369 به 112/42 مترمكعب‌برثانيه در سال 1379 افزايش يافته است. با اولويت‌بندي پتانسيل سيل‌خيزي مشخص شد كه از بين 7 زير حوزه، (CN) زيرحوزه F3 با 66/89 بيش‌ترين مقدار را دارد و به‌عنوان سيل‌خيزترين زيرحوزه‌ها است كه دليل آن مربوط به وجود سازندهاي فيليت، مارن و هم‌چنين فراواني سطوح شيب‌دار در آن است و زيرحوزه F4 و F5 در رده بعدي سيل‌خيزي جاي مي‌گيرند كه بايستي در برنامه‌ريزي‌هاي مديريتي و اجرايي مدنظر قرار گيرد.