تحليل همديدي بارش‌هاي فوق سنگين و تاثير آن بر آبدهي اوج سيلاب‌هاي رودخانه دز (سيلاب سال‌هاي 1993 و 2005)

ويژگي‌هاي ترموديناميكي سامانه‌هاي مؤثر بر بارش‌هاي جنوب و جنوب غرب ايران از يك طرف و خصوصيات توپوگرافي اين منطقه سبب شده است كه بارش‌ها عموماً سيل‌آسا و رگباري رخ دهد. كاهش خسارت‌هاي ناشي از اين بارش‌هاي سيل‌آسا نيازمند شناخت رفتارهاي بارشي اين سامانه‌ها و مديريت سيلاب‌هاي ناشي از آن است. براي اين منظور، بارش‌هاي فوق سنگين حوضه آبريز دز در يك دوره آماري 30 ساله استخراج شده و آبدهي‌ مرتبط با اين بارش‌ها از 24 ساعت قبل از شروع بارش تا فروكش آبدهي سيل براي رودخانه دز دريافت شد. نتايج اين تحقيق نشان داد كه سامانه مؤثر در ايجاد بارش‌هاي فوق سنگين سامانه كم‌فشار سودان بوده است. در سيل‌هاي اتفاق افتاده از 24 تا 48 ساعت قبل از شروع بارش فوق سنگين زبانه عميقي با راستاي جنوب غربي-شمال شرقي در لايه‌زيرين وردسپهر با گسترش بر روي درياي سرخ و عبور از بخش شمال غربي عربستان بر روي استان خوزستان و جنوب عراق گسترش مي‌يابد. هم‌زمان در لايه مياني وردسپهر سامانه واچرخندي عربستان با جابه‌جايي شرق سوي بر آب‌هاي گرم درياهاي عمان و عرب استقرار دارد. در اين حالت در لايه‌زيرين وردسپهر رطوبت درياهاي گرم جنوبي در گردشي واچرخندي به‌درون سامانه سوداني فرارفت شده است. ويژگي ترموديناميكي واچرخند عربستان سبب شده است با پتانسيل رطوبت‌پذيري بالا مقادير قابل ملاحظه‌اي رطوبت در لايه زيرين بر منطقه فرارفت شود. با گسترش شرق سوي واچرخند ضمن اين‌كه زمينه لازم براي گسترش شمال شرق سوي زبانه كم‌فشار سوداني فراهم شده است. در لايه مياني وردسپهر ناوه عميقي بر غرب آسيا با گسترش جنوب سوي تا جنوب مصر و گاه تا جنوب سودان گسترش مي يابد. انطباق اين ناوه در لايه مياني با جت جنب حاره در لايه بالايي وردسپهر ناپايداري‌هاي شديدي را بر روي حوضه آبريز دز فراهم نموده است. شكل‌گيري ميدان‌هاي امگاي منفي با بزرگي 0/4- تا 0/5- پاسكال بر ثانيه بيان‌گر حاكميت جريان‌هاي بالسوي قوي بر روي منطقه است.