نقش توجه در تحقق ادراك حسي از منظر حكمت متعاليه ملاصدرا

اين مقاله با روش توصيفي- تحليلي و بهره‌‌گيري از مقايسه و تطبيق، به تحليل نقش مؤلفه «توجه» در ادراك حسي از منظر ملاصدرا مي‌‌پردازد. ملاصدرا در باب ادراك حسي تقريرهاي گوناگوني دارد. در همه ‌اين تقريرها نقش توجه به‌‌عنوان ويژگي اساسي نفس انكارناپذير است. ‌اين نقش گوياي ويژگي فعال نفس در ادراك حسي و ساير فرايندهاي نفساني است كه بر اساس مباني خاص ملاصدرا درباره نفس و حقيقت ملكوتي آن استوار است. نظريه ملاصدرا را درباره توجه مي‌‌توان بر دو اساس تبيين نمود. الف) نظريه تعدد قواي نفس و ب) نظريه وحدت قوا و اعتقاد به مراتب نفس. بر اساس ديدگاه نخست كه به ديدگاه مشائيان نزديك‌تر است، توجه به منزله نوعي صافي محدود كننده و گلوگاه عمل نموده و در فرايند ادراك و تجريد از ورود بسياري از داده‌‌ها از يك مرحله به مرحله بعد جلوگيري مي‌‌كند. بر اساس ديدگاه دوم كه بر پايه مباني خاص حكمت صدرايي استوار است نفس بر طبق درجه قوت خود از منبع توجه براي اعمال خاص خود استفاده مي‌‌كند. در ‌اين تبيين توجه همانند منبع نوري است كه گاه بي اختيار و گاه به اراده نفس بر اموري بازتاب يافته و آن‌‌ها را روشن و براي نفس حاضر و معلوم مي‌‌سازد. دامنه ‌اين بازتاب و گستردگي و ژرفاي آن به قدرت و توان نفس و مرتبه آن بستگي دارد. مدل توجه از منظر ملاصدرا با مدل‌‌هاي ارائه شده در نظريات جديد روان‌‌شناسان شباهت‌‌ها و تفاوت‌‌هايي دارد و امتياز آن ‌اين است كه توجه را در همه فرايندهاي درون آدمي نشان مي‌‌دهد.