نقد و بررسي ديدگاه ابوالحسن عامري پيرامون جبر و اختيار

مسئله جبر و اختيار از مباحث دراز دامن و مهمي ‌است كه از ديرباز اذهان انسان‌ها را به خود معطوف كرده‌است و انديشمندان در اديان و مكاتب مختلف در برابر اين مسئله حياتي مواضعي اتخاذ كرده‌اند. مسئله اصلي اين مقاله آن است كه عامري پيرامون اين مسئله چه ديدگاهي اتخاذ كرده‌است؟ فرضيه اين مقاله آن است كه عامري از نظريه جبر يا اختيار مطلق دفاع نمي‌كند، بلكه راه بينابين آن را برمي‌گزيند. اهم يافته‌هاي اين مقاله عبارت‌اند از : او براي پاسخ به اين مسئله پژوهشي ابتدا تحرير محل نزاع مي‌كند و براي تحرير محل نزاع ابتدا ميان دو حيثيت شيء به اعتبار ذاتش و به اعتبار غيراش تمايز قائل مي‌شود و بيان اقسام افعال ـ طبيعي، قهري، فكري و شوقي ـ فرق مي‌نهد و بر اين باور است كه دو قسم فعل طبيعي و قهري با جبر ارتباط دارند و افعال فكري و شوقي با اختيار مرتبط هستند و يادآور مي‌شود كه قوه فعاله قوه‌اي است كه فعل از آن صادر مي‌شود و قوه منفعله قوه‌اي است كه فعل در آن تثبيت مي‌شود به جبر و اختيار مربوط هستند و در بحث مواد ثلاث تنها واجب بالاضافه و امكان به بحث جبر و اختيار مرتبط هستند. او از نظريه خلق افعال دفاع مي‌كند و دلايلي براي ابطال جبر و تفويض بيان مي‌كند و پس‌از ابطال اين دو نظريه يادآور مي‌شود كه نظريه‌اي كه حد وسط ميان اين دو نظريه صواب است، او براي اثبات راه مسئله راه ميانه از حكمت الهي بهره مي‌گيرد. البته ما تأملاتي با عنوان ارزيابي نظريه عامري در باره جبر و اختيار مطرح كرديم.