تأملي بر آيات به ظاهر نافي عصمت انبيا و بررسي رويكرد تفسيري عارفان و متكلمان در رفع چالش پيرامون آن

برخي از آيات قرآن كريم به‌ طور مستقيم يا غيرمستقيم نسبت خطا يا گناه به انبياي الهي مي‌دهد. با توجه به پيش زمينه‌هاي فكري، تبيين و تفسير اين دسته از آيات و تطبيق آنها با آموزه عصمت متفاوت است. مقاله حاضر با مطالعه موردي آيات 76 تا 78 انعام، درنگي بر تحليل عارفان و متكلمان بر اين آيات دارد. مقاله بر اين فرضيه استوار است كه تعريف متفاوت نبوت و عصمت در انديشه عارف و متكلم، و مجهز بودن عارفان به ابزار كشف و شهود تفسير متفاوتي به دنبال خواهد داشت. نتايج، گوياي آن است كه تفسيرهاي عرفاني با رويكرد خاص خود كه مبتني بر هستي‌شناسي و ابزار معرفتي آنهاست، معنا و معارف بلند را پشتوانه الفاظ قرار داده و ظاهر آيات را منافي عصمت نمي‌دانند. از منظر ايشان اين آيات، استعاره‌اي از تكامل سلوكي انبيا عليهم السلام است. ستاره و ماه و خورشيد واسطه‌هايي بودند كه در سلوك معرفتي ابراهيم عليه السلام گام به گام حذف شدند و اين طريق در انساني تحقق مي يابد كه خودش از ميان برخاسته و معبود را به تماشا نشسته است. از سويي متكلمان برآنند كه ظاهر قرآن حجت است و مي‌توان از خود آيات قرآن و ارجاع آيات متشابه به آيات محكم مقصود قرآن را دريافت و عدول از مفاد ظاهري قرآن و روي آوري به تأويل، زماني مجاز است كه مبتني بر حجتي معتبر باشد. بر باور ايشان ابهامات موجود در داستان انبيا، تفسير به ترك اولي يا از باب تعليم به ديگران تفسير مي‌شود.