بررسي پايگان آبي لارستان قديم بر اساس منابع مكتوب و شواهد موجود از قرن 5 هجري تا پايان دوره قاجاريه

لارستان قديم (ايراهستان) پهنۀ وسيعي از كرانه‌‌ها و پس‌كرانه‌هاي خليج‌فارس را در بر مي‌گرفته‌است. اين مناطق از قرون نخستين اسلامي تا سال 1010 قمري، اميران نيمه‌مستقل داشت كه از آنان با نام خاندان گرگين ميلاد و ميلاديان ياد كرده‌اند. لارستان به دليل موقعيت جغرافيايي، از نظر راه‌‌هاي تجاري كه بندرهاي خليج‌فارس را به مناطق شمالي‌‌تر مانند شيراز وصل مي‌كردند، اهميت دارد. از نظر اقليمي در ناحيۀ گرم و خشك در ناحيۀ اقليمي پس‌كرانۀ جنوبي واقع است. كمبود آب، يكي از شاخص‌‌هاي اصلي اقليمي اين نواحي است. در اين نوشتار، بررسي پايگان آبي لارستان براساس منابع مكتوب و شواهد موجود از سدۀ پنجم تا پايان دورۀ قاجار، با پرسش اصلي اصول سازِكار پايگان آبي و تغييرات پايگان آبي در دوره‌هاي مختلف با هدف نشان دادن چگونگي انطباق مردم لارستان مطالعه شده‌است. اين پژوهش از طريق مطالعۀ اسناد و اطلاعات تاريخي مكتوب در گزارش‌هاي جغرافيانويسان به روش تحقيق تاريخي و مبتني بر جمع‌آوري و جمع‌بندي، در كنار شواهد موجود فراهم آمده‌است تا ضعف مطالعاتي را در اين حوزه پوشش دهد. مطالعه و بررسي منابع مكتوب نشان مي‌دهد منابع آب در لارستان به صورت چاه، گاوچاه، چشمه، آب‌انبار، قنات بوده‌است. استفاده از آبخوان‌‌هاي زيرزميني مانند اغلب نواحي مختلف ايران، در اين نواحي نيز از سيستم‌هاي مورد استفاده بوده‌است، اما سيستم غالب، ذخيرۀ آب‌هاي سطحي در آب‌انبارها بوده‌است. دليل آن، آبخوان‌هاي زيرزميني است كه در همۀ مناطق وسيع لارستان يكسان نيست؛ حتي در مناطقي كه آبخوان‌ها غني هستند، مي‌تواند شوري آب ـ كه اغلب در دشت‌ها اين‌گونه است ـ آن‌ها را بي‌مصرف كند. علاوه بر اين، تقويت آبخوان‌ها نيز مورد توجه بوده‌است. همچنين پايگان آب در منطقۀ لارستان، نوعي ايستايي فرهنگي از نظر كاركرد و شكل دارد.