منظر فرهنگي قلعۀ شاه‌دژ و ديگر آثار كوه صفۀ اصفهان; ضرورت تعيين عرصه و حريم

كوه صفه يك چشم‌‌انداز طبيعي ـ تاريخي با ارزش‌‌هاي وابسته به تمام اجزاي تشكيل‌دهندۀ منظر آن است. به همين سبب براي محافظت از اعتبار فرهنگي اثر لازم است تمام اجزاي چشم‌‌انداز طبيعي ـ تاريخي در وضعيت كنوني، شناسايي و مطالعه و ثبت و حفاظت شوند. اين اجزا، مجموعۀ آثار متمركز در قلۀ كوه به نام قلعۀ شاه‌دژ يا قلعۀ ديو و شواهد پراكندۀ وابسته و مرتبط و غيرمرتبط با آن از جمله كاخ تخت سليمان در ديگر بخش‌‌هاي دامنۀ كوه را شامل مي‌‌شود كه در ايجاد و گسترش و استمرار محوطه، نقش شاخص داشته‌‌اند. مجموعۀ آثار ايجادشده در كوه صفۀ اصفهان كه يكي از ارزشمند‌ترين دستاوردهاي معماري است، نشان از شناخت درست ساكنان سرزمين از قابليت‌هاي جغرافيايي در اصفهان دارد. مقالۀ حاضر تلاش دارد با بررسي منابع مكتوب و انجام بررسي‌‌هاي باستان‌‌شناختي، اهميت محدوده در دوره‌‌هاي مختلف تاريخي را مشخص سازد و ضمن ثبت شواهد باقي‌‌مانده در كوه صفه ـ به‌‌ويژه بخش‌‌هايي كه تا كنون ديده نشده‌است ـ و بيان ويژگي‌‌هاي آن، پيشنهادي براي تعيين محدوده و ضوابط عرصه و حريم قلعه به دست دهد. مطالعۀ حاضر نشان مي‌دهد اين نقطۀ راهبردي همواره ارتباط مستمر خود را با شهر اصفهان حفظ كرده و دست‌كم در دوران شكوفاي اسلامي، به خوبي توانسته‌است امنيت شهر و نقاط پيرامون را تضمين كند. نظر به اهميت اثر و توسعۀ افسارگسيختۀ شهر، همچنين ضرورت شناخت لايه‌‌هاي مدفون در زير زمين، لازم است در تعيين حدود و تدوين قوانين محدودۀ عرصه و حريم، مسائل باستان‌‌شناسي كه در شناخت و حفاظت از محوطه نقش شاخص دارند، در كنار موارد مربوط به حوزه‌‌هاي شهري و معماري و مرمت، در اولويت قرار گيرد.