تداوم و تحوّلِ جاي‌نام « كيچ و مكران» در منابع تاريخي و جغرافياييِ قرن ۷ تا ۱۲ ه.ق: با تأكيد بر منابع دوره صفوي

براساس گزارش منابع تاريخي و جغرافيايي، ايالت مكران در جنوب شرق ايران، گسترۀ پهناوري داشت كه از شمال تا سيستان، از غرب تا كرمان، از جنوب با دريا، از شرق با حوزۀ سِند پيوند مي‌يافت. گستردگي منطقۀ مكران در جنوب شرق ايران و پيوند با دريا و همچنين موقعيت مرزي آن با همسايگان شرقي و جنوبي ايران، زمينۀ ايجاد و توسعۀ شهرها و آبادي‌هاي متعددي را در مكران فراهم آورد. يكي از شهرهاي‌ تاريخيِ مكران كه از منظر سياسي و همچنين موقعيت ارتباطي، اهميت و اعتبار داشت، شهر كيچ در مركز ايالت بود. به اقتباس از نام همين شهر، در بسياري از متون تاريخي و جغرافيايي قرن هفتم تا دوازدهم، به‌ويژه در منابع دورۀ صفوي، جاي‌نامي با عنوان «كيچ و مكران» در جغرافياي ذهنيِ مورخان و جغرافي‌نويسان شكل گرفت. بر همين اساس، چگونگي تداوم و تحول اين جاي‌نام در منابع تاريخي و جغرافيايي، مسئلۀ پژوهش پيش رو را شكل داده‌است. بازتاب مكرر جاي‌نام «كيچ و مكران» در منابع تاريخي و جغرافياييِ قرن 7 تا 12، به‌ويژه منابع دورۀ صفوي، اين سؤال را مطرح مي‌سازد كه جاي‌نام «كيچ و مكران» بر چه گسترۀ جغرافيايي اطلاق شده و بارِ معنايي آن چگونه در منابع تاريخي و جغرافيايي تداوم و تحول پيدا كرده‌است؟ مقالۀ پيش رو با روش توصيف داده‌هاي تاريخي و جغرافيايي و سپس تحليل آنان از راه تطبيق و مقايسۀ داده‌هاي موجود در متون تاريخي، به‌خصوص نسخه‌هاي خطي، متون جغرافيايي، نقشه‌هاي تاريخي، سفرنامه‌ها و همچنين چند نمونه مصاحبه با آگاهان محلي، سامان يافته‌است. دستاورد اين مقاله نشان مي‌دهد كه اهميت سياسي و ارتباطي شهر كيچ در سده‌هاي نخستين تا ميانۀ اسلامي، اين زمينه را فراهم ساخت كه براي نخستين بار در گزارش‌هاي رسمي منابع تاريخي و جغرافيايي قرن 7 و 8، بين نام آن با نام مكران پيوند ايجاد شود و از جاي‌نام «كيچ و مكران» به مثابۀ نام ديگر ايالت مكران ياد شود. به اقتباس از اين گزارش‌هاي رسمي، استفاده از جاي‌نام «كيچ و مكران» به مثابۀ نام ديگر ايالت مكران، نه‌تنها در منابع قرون بعدي تداوم يافت، بلكه در دورۀ صفوي در كنار اين تداوم، تحولي نيز صورت گرفت كه بر مبناي آن، اين‌ جاي‌نام به مثابۀ نام ديگر شهر كيچ شناخته شد.