اهميت مجموعه شعر راز نيمشب محمد مقدم در تاريخ شعر آزاد فارسي

مجموعه شعر راز نيمشب محمد مقدم، نخستين مجموعه از سه مجموعه شعري است كه او در دوران كوتاه شاعري خود منتشر كرد. اين مجموعه شعر از حيث نوع سطرسازي و پايان‌بندي مصراع‌ها و سطرهاي اشعار در تاريخ تحول شعر آزاد فارسي داراي اهميت بسيار است. پرويز ناتل خانلري درباره مجموعه شعر راز نيمشب معتقد بود كه شعر آزاد او متأثر از اشعار بنيان‌گزار شعر آزاد انگليسي والت ويتمن، شاعر آمريكايي سده نوزدهم، است. حال آنكه يافته‌هاي اين مقاله نشان مي‌دهد كه مقدم در اشعار راز نيمشب بيشتر متأثر از آموزه‌هاي شاعران آزادسراي انگليسي در سه دهه نخست سده بيستم است و نوع سطرسازي‌هاي او در شعر شباهتي با سطرهاي والت ويتمن ندارد. كوشش‌هاي پيش از اين مجموعه در ساختمان مصراع اغلب در حدود مصراع‌سازي شعر سنتي فارسي قرار مي‌گيرد و تجربه‌هاي مقدم به ويژه در اين مجموعه راهي را پيش پاي شاعران شعر آزاد فارسي قرار داد كه هم در شعر آزاد منثور در خور توجه است و هم در شعر آزاد نيمايي. تاكنون محققان بر اهميت شعر آزاد منثور مقدم بيشتر توجه داشته‌اند و در نظر آنها اشعار موزون يا نيمه‌موزون او در حكم اشعار منثور به شمار آمده‌است. شعر آزاد مقدم پيش از اين سابقه‌اي در خور توجه براي كوتاهي و بلندي مصراع شعر فارسي و نيز موسيقي شعر منثور احمد شاملو در نظر گرفته شده‌است. اما در اين مقاله براي نخستين بار بر قطعات موزون اين مجموعه و اهميت آن در شكل‌گيري شعر آزاد موزون تمركز شده‌است. ساختن سطرهايي كه وزن در هر يك از آنها به نوعي متفاوت از ديگري است شعر مقدم را به ويژگي چندوزني متصف كرده‌است و اين آزمايش‌ها پس از او در ميان شاعران مختلف انواع شعر آزاد به گونه‌هاي متنوعي پي‌گرفته شده‌است. در برخي از اشعار موزون مقدم سطرسازي‌هايي به چشم مي‌خورد كه با پيشنهادهاي عروضي نيما در پايان بندي مصراع مطابقت بسيار دارد و از اين رو شعر او را بايد از منابع مهم نيما در رسيدن به قالب ابداعي وي به شمار آورد.