مقايسۀ تطبيقي تصويرسازي متون نجومي و تنجيمي در نگارگري ايراني

ستاره ‌شناسي قديم، به دو گرايش عمده نجوم (اخترشناسي) و تنجيم (اختربيني) تقسيم مي‌شود. هر يك از اين دو گرايش، ويژگي‌ها و مفاهيم خاص به‌ خود را دارند. كتب و رسالات زيادي در زمينه نجوم و تنجيم به رشته نگارش درآمده‌اند. برخي از اين متون مانند؛ صورالكواكب، التفهيم، عجايب‌المخلوقات و البلهان، در ادوار گوناگون بارها نسخه‌برداري و تصويرسازي شده‌‌اند. تصويرسازي براي ستاره‌شناسي (همچون ساير حوزه‌هاي علمي)، با نيت تسهيل فهم موضوعات و خاطرسپاري معاني، همواره مورد توجه مؤلفان و نسخه‌برداران بوده است. هدف اين پژوهش ضمن در نظر داشتن اصول علم ستاره‌شناسي، واكاوي و مقايسه روش‌هاي تصويرسازي متون مربوطه و بررسي تأثير نجومي يا تنجيمي بودن متن بر نوع تصويرسازي كتب حوزه‌هاي مذكور است. پرسش مقاله حاضر اين است كه تصويرسازي براي كتاب‌هاي حوزه نجوم و تنجيم در نگارگري ايراني چه ويژگي‌هايي دارد؟ نگارندگان با روش توصيفي- تحليلي و رويكرد تطبيقي كوشيده‌اند شباهت‌ها، تفاوت‌ها، ويژگي‌ها، موضوعات غالب و نيز راهكارها و روش‌هاي اجراي تصويرگري كتب ستاره‌شناسي (با تفكيك متون نجومي از متون تنجيمي) در نگارگري ايراني را تشريح نمايند تا تأثير متن (معنا) بر تصوير (صورت) مشخص شود. نتايج پژوهش نشان مي‌دهند كه نگارگران در متون نجومي ملزم به رعايت ضوابطي بوده‌اند تا صحت و استناد علمي متن حفظ شود، لذا محدوديت‌هايي در نوع، شيوه و كيفيت تصويرسازي‌هاي اين حوزه ديده مي‌شوند؛ در حالي‌ كه براي تصويرگر متون تنجيمي چنين سخت‌گيري‌هايي وجود نداشته‌اند. تصوير‌سازي متون ستاره‌شناسي، آميزه‌اي از واقع‌گرايي و خيالي‌نگاري است. نگاره‌هاي نجومي اغلب قالبي واقع‌گرايانه‌ دارند و نگاره‌هاي تنجيمي بيشتر فضايي رؤياگونه را به نمايش مي‌گذارند.