مضامين و اصطلاحات عرفاني در شعر شاعران دوره بازگشت با تكيه‌بر چهار شاعر دوره قاجار و مشروطه: فروغي بسطامي، قاآني، صفاي اصفهاني، اديب نيشابوري

مضامين شعر، دگرگوني‌هاي مختلفي را تجربه كرده و آنچه به نحوي كامل دور نشده، مضامين عرفاني است. ازآنجاكه دوره بازگشت ادبي يكي از دوره‌هاي مهم در ادوار شعر و حلقه اتصال ادب كلاسيك با دوره معاصر است، توجه ويژه به بازتاب مضامين مختلف شعري آن مهم بوده. تعيين رويكردها و نگرش شاعران برتر دوره قاجارـ‌ مشروطه در حيطه مضامين عرفاني به روش توصيفي - تحليلي هدف اين پژوهش است. شاعران منتخب اين تحقيق تحت نفوذ سبك‌هاي كهن و نيز شاعران برتر دوره‌هاي مختلف بوده‌اند و تقليد هرچند استادانه هم انجام شود، بازهم ارزش اثر اصلي را ندارد. تقليد از سكون و ايستايي شخص و جامعه مقلد روايت دارد اما مضامين عرفاني، به نحوي كامل از شعر اين شاعران دور نشده و آنان سبك شخصي خود را نيز به حيطه اشعارشان وارد كرده اند. هرچند اين مضامين در خدمت زيبايي و پر مفهوم شدن شعر استفاده ‌شده‌ اما به گونه اي جداگانه شعر سبك عارفانه محسوب نمي‌شوند. اين شاعران به تعاليم هر دو مكتب خراساني و بغدادي واقف بوده‌اند. توجه به همراهي هميشگي شور، محبت و عشق در مراحل عرفاني است و عرفان عملي بر عرفان نظري ارجحيت مي‌يابد.