بررسي تركيب فصلي، فراواني و تنوع‌زيستي جوامع درشت بي‌مهرگان كفزي در رودخانه‌ خرمارود، استان گلستان

با توجه به اينكه بي‌مهرگان كفزي به‌عنوان شاخص‌زيستي در بوم‌سازگان‌هاي آبي مطرح مي‌باشند؛ اين مطالعه با هدف بررسي فراواني و تنوع زيستي جوامع درشت بي‌مهرگان در رودخانه‌ خرمارود، استان گلستان صورت گرفت. نمونه‌هاي كفزي به‌صورت فصلي از 5 ايستگاه با سه تكرار با استفاده از نمونه بردارگرب با سطح پوشش (225 سانتي‌متر مربع) در سال 1399 جمع‌آوري گرديد. در مجموع تعداد 819 نمونه از موجودات بي‌مهره كه متعلق به 6 راسته و 10 خانواده شناسايي شدند، كه بيش‌ترين تنوع مربوط به راسته‌ حشرات با 7 خانواده و بيش‌ترين فراواني متعلق به Chironomidae (31/5 درصد) و سپس Tubificidae (22/47 درصد) مي‌باشد. فصل بهار با 45 درصد بيشترين و فصل زمستان با 22 درصد كمترين ميزان فراواني را نشان شدند. بيش‌ترين فراواني درشت بي‌مهرگان در ايستگاه 1 در بخش بالادست رودخانه (جنگلي-كشاورزي) (40/66 درصد) و كمترين مقدار آن در ايستگاه 5 پايين‌دست (قبل از اتصال به رودخانه‌ چهل‌چاي) (86/5 درصد) به‌دست آمد. نتايج نشان داد كه بيش‌ترين ميزان شاخص‌هاي تنوع شانون و سيمپسون در ايستگاه بالادست رودخانه، در فصل پاييز به ترتيب (0/32 ± 1/96) و (0/11 ± 0/85) به‌دست آمد. همچنين بيش‌ترين مقدار شاخص غناي گونه‌اي مارگالف در ايستگاه 3 در بخش ميان‌دست رودخانه (نزديكي به روستا و كشاورزي) فصل زمستان (0/4 ± 2/06) و شاخص يكنواختي پيلو در ايستگاه ميان دست (0/19 ± 0/94) بهار بود. طبق آناليز مقياس‌گذاري چند بعدي (MDS) پراكنش كف‌زيان در بين ايستگاه‌ها، سه گروه مجزا را نشان داد. نتايج PCA نشان داد كه مواد آلي و رس مهمترين عوامل محيطي در تغييرات جوامع بي‌مهره در رودخانه‌ خرمارود، استان گلستان است. بر اساس يافته‌هاي اين مطالعه به نظر مي‌رسد افزايش مواد آلي از مناطق كشاورزي، پساب‌هاي شهري و روستايي هم‌جوار باعث افزايش آلودگي و افزايش گونه‌هاي مقاوم به آلودگي از جمله Tubificidae و Chironomidae شده است، كه استفاده از شاخص‌هاي زيستي مي‌تواند به‌عنوان ابزار مناسبي جهت ارزيابي كيفيت منابع آبي بكار برده شود.