تبيين مبناي طراحي و ظرفيت‌هاي بصري نقوش هنر خُمَك‌دوزي سيستان

خمك‌‌‌‌دوزي واژۀ دگرگون‌‌‌‌شدۀ خامه‌‌‌‌‌‌‌‌دوزي است كه سفيددوزي نيز خوانده مي‌‌‌‌شود. اين هنر، بازنمودي از صبر و خلاقيت زنان و دختران سيستاني است كه با استفاده از نخ و پارچۀ‌ ابريشمي، به‌شكل نقوشي بسيار ظريف، ساده، انتزاعي و هندسي به دو روش‌‌‌‌ ذهني‌‌‌‌دوزي و روش شمارش تار و پود دوخته مي‌‌‌‌شود. هدف اين پژوهش، شناخت، دسته‌‌‌‌بندي و تبيين ويژگي‌‌‌‌هاي بصري نقوش در هنر خمك‌‌‌‌دوزي سيستان و هم‌چنين شناخت مباني شكل‌‌‌‌گيري آن‌‌‌‌ها جهت كمك به احياء اين هنر اصيل و بومي است. براي نيل به اين اهداف سعي ‌‌‌‌شده ‌‌‌‌است به اين پرسش‌‌‌‌ها پاسخ داده ‌‌‌‌شود كه در هنر خمك‌‌‌‌دوزي سيستان، چه شكل‌هايي مبناي شكل‌‌‌‌گيري نقوش هستند؟ و از تركيب اين شكل‌ها، چه نقوشي ايجاد مي‌‌‌‌شوند؟ اين پژوهش كيفي به روش توصيفي- تحليلي انجام شده است چراكه ضمن معرفي نقوش خمك‌‌‌‌دوزي به تحليل شيوه‌‌‌‌هاي تركيب نقوش در اين هنر نيز پرداخته مي‌‌‌‌شود. روش جمع‌‌‌‌آوري اطلاعات تحقيق، كتابخانه‌اي و ميداني است. علاوه بر استفاده از منابع مكتوب، گردآوري و شناخت بسياري از اين نقوش از طريق مصاحبه با بافندگان آن‌‌‌‌ها در روستاهاي سيستان فراهم شده است. نتايج حاصل نشان مي‌‌‌‌دهد مبناي اصلي ايجاد نقوش در هنر خمك‌‌‌‌دوزي، مثلث متساوي‌الاضلاع است. لوزي و مربعي كه از دو مثلث مذكور ايجاد مي‌‌‌‌شوند، منبع شكل‌‌‌‌گيري بسياري ديگر از نقوشِ تركيبي هستند. برخي ديگر از نقوش و تركيب‌‌‌‌هاي خمك‌‌‌‌دوزي به‌‌‌‌ويژه در روش ذهني‌‌‌‌دوزي، از دايره و خطوط آزاد ساخته مي‌‌‌‌شود. تمام نقوش خمك‌‌‌‌دوزي، آن‌گونه كه در اين هنر استفاده شده‌‌‌‌اند، اين قابليت را دارند كه با چيدمان‌‌‌‌هايي در قالب ريتم‌‌‌‌هاي يكنواخت يا متناوب و در تركيب‌‌‌‌هاي متقارن، پرنقش و دوراني، به ايجاد نقوش متنوع منجر شده و در كاربردهاي مختلف امروزي مورد استفاده واقع ‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.