تعيين غلظت تركيبات شبه‌استروژني در مصب رودخانه‌هاي سواحل ايراني درياي خزر با استفاده از روش خوشه‌بندي و آناليز مؤلفه‌هاي اصلي

مواد شيميايي مختل كننده‌ غدد درون ريز، مانند تركيبات شبه استروژني بيسفنول A و نونيل فنول از منابع مختلفي توسط رودخانه ها به درياي خزر وارد مي شوند. اين تركيبات در غلظت هاي كم مي توانند به‌طور بالقوه براي سلامتي انسان و موجودات آبزي خطرناك باشند. در عين حال، اطلاعات مربوط به غلظت آن‌ها در مصب رودخانه هاي درياي خزر، محدود است. بنابراين در مطالعه‌ حاضر، غلظت آلاينده هاي BPA و NP و برخي از فاكتورهاي فيزيكي و شيميايي آب در مصب 49 رودخانه‌ ورودي درياي خزر از استان هاي گيلان، مازندران و گلستان در ماه هاي مرداد تا شهريور ۱۳۹۴ بررسي شد. غلظت تركيبات در بين مصب هاي مختلف مقايسه گرديد و اولويت‌بندي تركيبات شبه استروژني و فاكتورهاي فيزيكي و شيميايي آب با استفاده از آناليز مؤلفه هاي اصلي (PCA) و دسته بندي فاكتورها و مصب ها نيز با آناليز خوشه اي (CA) انجام شد. بر اساس نتايج، غلظت تركيبات BPA و NP به‌طور متوسط µg/l 1/81 و µg/l 2/85 اندازه گيري شد كه بالاتر از حد مجاز بود و بيشترين غلظت اين تركيبات در رودخانه‌هاي تالش، آستارا، انزلي، ازارود، نشتارود، طلارود و تجن اندازه گيري گرديد. نتايج PCA، 2 مؤلفه اصلي را مؤثر بر كيفيت آب رودخانه ها با مقدار واريانس 81/41٪ و با مقدار ويژه 1 نشان داد، كه در درجه‌ اول پارامترهاي EC، TDS، TSS و TS از مهم‌ترين فاكتورها و سپس ميزان نيترات و فسفات در درجه‌ بعدي اهميت قرار گرفتند. همچنين بر اساس نتايج CA، 4 دسته مصب و پارامترهاي كيفي جدا گرديد. به‌طوركلي نتايج نشان داد كه رودخانه هاي سواحل ايراني درياي خزر،‌ داراي غلظت بالايي از تركيبات شبه‌استروژني بوده كه مي تواند حاصل آبشويي زمين هاي كشاورزي و پساب صنايع و مناطق مسكوني باشد.