تحليل مفهوم امنيت آب در حوزه آبخيز دشت نيشابور با استفاده از چارچوب تعاملات نظام انسان- محيط‌زيست (HES)

بحران كم‌آبي كه امروزه سطح كره زمين را فراگرفته، آسيب‌ها و تهديدات جدي را براي مردم در سراسر جهان ايجاد نموده است. در اين ميان، كشور ايران به دليل قرارگرفتن در كمربند خشك و نيمه‌خشك و نوسانات بارش، ازجمله كشورهاي كم‌آب به شمار مي‌آيد كه وضعيت آب در اغلب مناطق آن در حالت تنش و بعضاً بحران است. ماهيت فراگير آب و وجود عوامل متعدد انساني و محيطي تأثيرگذار بر پايايي آن، تعامل‌هاي ميان ابعاد انساني-محيط‌زيستي را بسيار پيچيده نموده است. لذا بررسي اين سيستم‌هاي پيچيده محيطي كه تحت تأثير اقدامات انساني قرار مي‌گيرند، يك چالش بزرگ علمي محسوب مي‌شود. اين چالش بايد بر شكاف بين علوم طبيعي و علوم اجتماعي غلبه كند و بر مدل‌سازي در مقياس‌هاي مختلف تسلط داشته باشد. بنابراين، نياز به ادغام دانش از علوم طبيعي و اجتماعي وجود دارد. هدف از اين پژوهش، تحليل بحران آب و مفهوم امنيت آب با ارائه چارچوب تعامل‌هاي نظام انسان-محيط‌زيست (HES)  در حوزه آبخيز دشت نيشابور است. در اين راستا، نخست به بررسي روند تغييرات مسئله آب در حوزه آبخيز دشت نيشابور طي سال‌هاي 1390- 1399 پرداخته شد. سپس با توجه به شناسايي وضعيت حاكم بر حوزه آبخيز، با توجه به تأثيرگذاري عوامل مختلف انساني و طبيعي در بروز بحران فعلي، به شناسايي عوامل اصلي تأثيرگذار بر بروز بحران و تعيين نحوه تعاملات و بازخوردهاي آن‌ها براي تجزيه‌وتحليل جامع مسئله بحران آب و پيامدهاي ناشي از اين كم‌آبي در منطقه پرداخته‌شده است. نتايج حاصل از بررسي وضعيت مسئله آب به‌طوركلي، كاهش بارش، گرم شدن هوا، افزايش تبخير و تعرق، خشكي و كم‌آبي بيشتر را نشان مي‌دهد. اين درحالي است كه بيشترين حجم برداشت آب (بالغ‌بر 450 ميليون مترمكعب در سال آبي 98-99) نيز به بخش كشاورزي اختصاص دارد. همچنين نتايج نشان مي‌دهد شناخت سطوح سلسله مراتبي آگاهي محيط‌زيستي و درنهايت يادگيري و عمل بر اساس مؤلفه‌هاي كليدي و تعاملات شناسايي‌شده توسط چارچوب HES، تجزيه‌وتحليل پيچيدگي سيستم را به نحو مطلوبي ميسر مي‌سازد.